(2116638
Tattvacintamani-didhiti- Vivrti
>° PIO ०0० ONES © ONO ORIN ON HO OHO OREO 0X) Ho ०00 ° ० 2625 CLE
BIBLIOTHECA INDICA: ॥ A
CoLLectioN Or Ortenrat Works PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. NEW SERIES No. 1323.
aufaarafa-cifufafaafa: [SIRWILLAMJONES|
थ < 2s s $ % £ < 2 & ° s धु & as 2 ©
See aN ~¬ €) KS ~“ ‘ ३ =-= == | p A + = छ ae ee, > a = न Se 5p Pye Vi |
$ eA Pe ५.८ , & ------\ r ‰ or fb é (> . @
TATTVACINTAMANLI DIDHITI-VIVRITI १.९५ GADADHARA BHATTACHARYYA WITH TATTVACINTAMANI AND DIDHITI ~ EDITED By MAHAMAHOPADHYAYA KAMAKHYANATHA TARKAVAGISA, Late Professor, Sanskrit College.
CS FS OI A ‘ I SNS NI ef es ^ =
Votume IL. Fascicus.us VI
ODE ५ ONIN ^ a ae
५, >
DEO ° + @० PROG O ONS ० OM ० OMG ० ०८६० ०८० $
Galcutta,
MNO ०402 OMe ०909० oMHo ०८9 ° ०९० ०309० eM Wo oM We ०८० $ 4४» TOR LON ०2७१० oM Wo oOo Wo ५.2 अ ० ५ ० ०६७० ५६
ङ
क
(4) PRINTED BY UPENDRA NATHA CHAKRAVARTI, AT THE SANSKRIT PRESS,
se 5, Nandakumar Chawdhury’s 2nd Lane.
र AND PUBLISHED BY THE
& ASLATIC SOCIETY OF BENGAL, 1, PARE STREET.
©
द 1912
MSO eOGRo Ke ge धु ०329९ POR IN) So oOo ०2 (Ko भ् 9 ॐ + Ve. a exces eT 2 {.
) < ।
le ब्त Ho <, वनारस्ष-१
LIST OF BOOKS FOR SALE
AT THE LIBRARY OF THE
ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.
No. 1, PARK STREET, CACUTTA, AND OBTAINABLE FROM THE SOCIETY’S AGENTS. Mr. BERNARD QUARITCH,
1]. Grarton Street, New Bonp Street, Lonpon, W., anp Mr. Otto
HARRASSOWITZ, BOOKSELLER, LEIPZIG, GERMANY
LOLOL OL LOLOL ONO LOI LE
क कप
omplete copies of those works marked with an asterisk * cannot be supplied.—some ee a a CR या ककि क-म > > जः ज ल-त धा-का न `
of the Fasciculi being out of stock
BIBLIOTHECA INDICA. Sanskrit Series
e Advaita Brahma Siddhi, Fasc 4 @ /10/ each ... a Re. 1 Advaitachinta Kaustubha, Fase. 1-3 @ /10/ each ध कै. 1 *Agni Purana, Fasc. 6-14 @ /10/ each a es Aitaréya Brahmaga, Vol. I, Fase. 1-5 Vol. II, Fase. 1-8; Vol. 1, Fasc. 1-5, Vol. IV, Fase. 1-8 @ /10/ each a a Aitereya Lochana a jn siete =
* 4 ए Bhishya, Fase. 2-5 @ /1 0/ each
Aphorisms of Sandilya (English) Fase. 1 @ 1/
Astasahasrika Prajhaparamita, Fasc. 1-6 @ /10/ each
*Atharvana Upanishad, Fase 4-5 @ /16/ each
Atmatattaviveka, Fase. I. @ /10/ each
Acvavaidyaka, Fasc. 1-5 @ /10/ each a क
Avadana Kalpalata, Sans. and 'l'ibetan) Vol. 1, Fasc. 1-7; Vol. Ii. Fase. 1-7 @ 1/ each : का, ce
Balam Bhatti, Vol. I. Fase. 1-2, Vol 2, Fase. 1 @/1"/each =... a
Bandhayana S‘ranta Siitra, Fasc. 1-3 Vol. II, Fase 1-3 @ /10/ each 7s Bhamati, Fasc. 4-8 @ /10/ each
>
co = ९ 09 15 ॐ + OD OD +~ < Wo mom ६७ ६ ^
Bhatta Dipika Vol. J, Fase. 1-6 ; Vol. 2, Fase. }, @ /10 each oe Baudhyostatrasangraha ==. ~ cae Sy: + Brhaddévata Fasc. 1-4 @ /10/ 6961 =. . . ay 0 Brhaddharma Purina Fasc 1-6 @ /10’ each ` eae
Bodhiearvavatara of Cantideva, Fasc. 1-5 @ /10/ each ice Cri Cantinatha Charita, Fase. 1-3 <i ae Gatadnsani, Fasc. 1 2 @ /10/ each
Catalocue of Sanskrit Books and MSS., Fase. 1-4 @ 2’ each... ४ Catapatha Brahmana, Vol I, Fase. 1-7, Vol Il, Fase. I-5, Vol. Il,
Fasc. 1-7 Vol. 5, Fase. 1-4 @ /10/ each ,. ie Ditto Vol. 6, Fasc. 1-3 @ 1/4/ each < + = Ditto Vol. VII, Fase. 1-5 @ /10/ 2 ee
Catasahasrika Prajiaparamita Part, I. Fase. |--14 @ /10/ each .. क - *Caturvarga Chintamani, Vol. If, Fase. 1-25 : Vol. FIT. Part I
Fasc. 1-18. Part I], Fasc. 1-10. Vol. 1V. Fase. 1-6 @ /10/ each «sa 100 Ditto Vol. 4, Fase. 7-8. @ 1/4/each ... ie Ditto Vol. 1V, Fasc. 8-9 @ /10/ : 1
Clockavartika, (English) Fase. 1-7 @ 1/4/ each Ww 5 8 Crauta Sitra of Apastamba, Fase. 1?-1i @ /10/ each ५ त Ditto Cankhayana, Vol. I, Fasc. 1-7; Vol. 11, Fase. 1-4,
Vol. 177, Fase. 1-4 ; Vol 4, Fasc. 1 @ /10/ each ome
Cri Bhashyam, Fa:c. 1-3 @ /10/ each ... Dana Kriya kaumndi, Fase. 1--2 @ /10/ each Gadadhara Paddhati Kalasara Vol. |, Fase. 1-7 @ /10/ each
1 -itto Acharasarah Vol. IT, Fase. 1-4 @ /10/ each Gobhiliya Grihya Sutra, Vol. 1 @ /10/ each sf Ditto Vol. I. Fase. --2 @ 1/4/ each... ध Ditto (Appendix) Gobhila Parisista =... ०१५ Ditto Grihya Sangraha ae Haralata ~
Karmapradiph, Fasc. I ध Kala Viveka, Fasc. 1-7 @ /10/ each Katantra, Fase 1-6 @ /12/ each Katha Sarit Sagara, (English) Fase. 1-14 @ 1/4/ each Karma Purana, Fasc. 3-9 @ /10/ each . Lalita-Vistara, ( English ) Fase.,1-3 @ 1/- each Madana Parijata, Fasc. 1-11 @ /10/ each Maha-bhasya-pradipodydta, Vol. 1, Fase. 1-9 ; Vol. [1, Fase. 1-12 Vol [1
| र fo ९.9 ॥= ~ +> +> "~~ +~ ~> 1 £> ९७ ९७ +> "~~ ~+ <>
Fase. 1-10 @ /10/ each =... ee ~ „न eo Ditto Vol. LY, fase. 1 @ '/4 ae oye ul Manutika Sangraha, Fase. 1-3 @ /10/ each ae त 1 Markandéya Purana, (English) Fasc. 1-9 @ 1/- each aN oO
+= "+ Qj +> +>
[ 1
= ROP +> @ 6 @ >>
| हि | = Nw 2 "=>
e a l= ॥९ ६० १० ॐ ॐ #> ^ ॥ ॐ. 0 @ ॐ
++ (रौ
ped ted ॥ tO de OO He
oid
+~ 2 @ ¢ 0 @ ^“ HD ॐ 8 ॐ ६७ @ he =
(== | -
@ rw "== &
| i
व्या्तिवादः । ` ४८१
वेनत्वावच्छिन्नाभावसमनियततया तटभिद्रलेन wadaarawa तदभावतया (१) वायुतल्वादेरपि तथात्वात्(२) । न च एधिवोसमवे- तत्वविशिषटटाभाववति जलादौ समदेतत्वावच्छिन्नाभावदिरहात्र तयोः समनेयत्यं एवच्च गुर्घर्मस्याभावप्रतियोगितानवच्छद कत्व- मतेऽपि प्रथिवौसमवेतत्वस्य तादृश्विश््टिभावप्रतियो गितावच्छद- Hana समबेतत्वविशििवति जलादौ तत्सच्चन तन्मात्रस्य तव्रतियोगितावच्छदकत्वासम्भवात् इति वाचम् । विशिष्टाभावस्य साध्यत्वे तस्य वायुसाधारपतया सदेतुत्वप्रसङ्गन पथिवोसमवेत- त्वो पलक्तिताभावस्येवाच् साध्यतयोपगन्तव्यलादिति गुणपदो- पादानं, एथिवोसरमवेतगुणत्वावच्छित्राभावख गुणादिसाधारण- तया न समवेतल्वावर््छिन्नाभावसमनियत इति नोक्रदोषावसरः। ध्वंस प्रागभावावच्छित्रे सामान्याभावमभ्युपगच्छतां वाग्वादेरप्यु- त्प्तिकाला दयवच्छटेन एधिवोत्रत्तिगुणसामान्याभाववच्छात् तत्ा- wat agaife: सङतुरेदेति aifaanfaaata इत्यतः साध्या- न्तरमाह, “सत्तान्येति, सत्तान्यत्लनिवेशप्रयोजनं पूत्ववत्, वायु- aes सत्तान्यसमबेताभावाभावललात् "एथिवोति, अतर एरथिवो- पदं एथिवोसामान्यपरमेव, घट-पट-वायुदिताटेः waaratfaa- रणात्यन्ताभावप्रतियोगिलेन व्याप्यहृत्तिवविशेषण्व्यात्तत्वात्, "रूपादिघटि तत्वनेव्यत्र रूपपदोपादानं प्राचौनमताभिप्रायेणोप- न्यस्तम् । पूव्वसाध्यमभिप्रेत्य साध्यसामानाधिकरणयविशेषणेन
(१) शरथिवीसमवेतत्वावच्छिन्नाभावाभावदयेत्ययः। (२) साध्याभावत्वादित्ययेः।
gx
gua अनुमानगादटाधय्यौ
ages तिव्या्षिवारणसम्भवाटाह, “रूपवदन्यत्वादति | ननु सम- निवताभववेक्यमते सत्तान्यपधिकोसमवेतत्वावच्छिन्नाभावस्य सत्ता न्यदरव्यसमवेतलावच्छिन्राभावाभिन्रतया विभ्बसमवेतषएयिवोसम- देतलावच्छित्राभावस्य विभ्वसमञतस्मश्वत्समवेतसामान्याभावा- भित्रतया वायुत्वादिरस्पि तदभाव इति न तादशाभावसाध्यकेऽति- aia: सभ्वतोति qatatat रूपाभाववान् वायुत्ादिव्ता- व्याप्तेरेवोक्तविवन्नायां दुव्दारतामाद, ‘aga इति, अत्रायमाशयः यावतामैकाधिकर्णयं तावत्ससुदायाधिकरणत्व मित्यस्य यतिञ्ि- दधिकरणवत्तिसकलसाध्याभावाधिकरण्त्वं यक्िखिदधिकरण- वत्तिसाष्याभावत्व्यापकारैवताकत्वपयवसितमयेः, साध्याभावा- धिकरणाधिकरणकसकलसाध्याभावाधिकरणत्व साध्याभावसमा- नाधिकरणसाध्याभावतव्यापकाधैयताकत्वपयथवसितं वा, आदये व्यभिचारिमाच afaanfa: जगत एव साष्यवद्यत्िचिदधि- करणब्यक्तिहल्िसाध्याभाववक्वादिति समुदायपदोपादानस्याकि- चित्करतथा तदिवत्षणासभ्भवः, fend च साध्याभावसमाना- धिकरगसाध्याभावत्वमुक्लस्यत्ते निखिलरूपानामेवाक्षतमिति ता- हशसाध्याभावत्रव्यापिका न केनाप्यधिकरणन निरूपिताघेयतति
तादशाधिकरणाप्रसिदिस्तदवयसेदेति |
तच्चचिन्तामणि-दौोधितिः | faq ईइतुतावच्छदकसम्बन्धेन या साध्याभाव- वति इत्तिस्तट्भावो वक्तव्यः, अन्यथा धूमाद्वव्यापतिः,
Je
व्याभ्चिवादः | ४८३
साध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन साध्याभाववति कालादौ हत्तिमन्प्रावस्येव इत्तर्व्यभिचारिगण्यतिप्रसङ्गो वा, तथाच सत्तादिसाध्यकषै संयोगेन समवायेन वा Zarate: साध्याभाववति तेन सम्बन्धेन दत्तेरप्रसिदः, साघनस- मानानाधिकरणशत्वेन साध्याभावा विशेषणौीया इति चेदिशेष्यन्तां तथापि भूतत्व-मू्त तादौ रन्यतरत्वेना- भाष साध्ये स्पशेवदन्यत्वादावतिव्या्िः तादटशसाध्या- भावसमुदायवति पृथिव्यादौ aurea: । किञ्च महा- कालान्यत्दादिसाध्यक्के व्यभिचारिणि कालिकविशेषस- ताविशेषेख हतावतिव्यार्चिः तादशस्ाध्याभावसमुटायथ-
बति महाकाले तेन सम्बन्धेन हत्तिमन््राचस्दैव wa:
गादाघरो विहतिः |
ननु सखव्र्तिसाध्याभावत्वव्यापकं यद्दधिकरणद तित्वं aa दधिकरणक्रत्तिसाध्याभावत्वव्यापकस्वघ्रत्तिताकाथिकररमेवाधिक- रणान्ताथः, Yaa वह्केरित्यादौ महानसादिकं न तथा अ्रयो- गोलक ्तितायास्तहत्तिसाध्याभावलव्यापकत्वात् शअ्योमोलका- दिहत्तिसाष्याभावत्वस्य च समानाधिकरण्घम्मावच्छिन्रसाध्या- भावसाघारण्तया तदहत्िकाव्याप्यत्ात् इत्ययोगोलकाद्ेव तादशं सखम् इति नातिव्यास्निः, ताटगयत्किञ्चिदधिकरण्डदादित्रल्ि- aaa वद्कयादौ स्वपि a afa: तादृशं यद्यत् खं ताव-
४८४ अनुमानगादाघधयां
दन्यतमहत्तितत्वसमनियतप्रतियोगिताकाभावनिवेशात्, भन्यत- मत्च्च तत्तदव्त्तिशून्यलं न तु तत्तदन्यान्यलम् अतो न केव- लान्वयिसाध्यकेऽप्रसिद्िः, तादशं खं यदयत्तत्तदधिकरणत्तिता- भावकूटवच्चनिवेशेऽपि केवलान्वयिसाध्यकेऽव्या्िहतुमतोऽपि तथातल्ादिति (१) तदुपे्तितम् । रूपसामान्याभाववान् वायु- त्वादित्यादरौ च सकलरूपवतामेव तथात्वं wafaarat एव तत्तद्घटादिहत्तिसाष्याभावत्व्यापकल्ादतोनाव्याक्चिः। अथवा सखठत्तिसकलसाष्याभावसमानाधिकरणसाध्याभा वलवावच्ेटेन यद- धिकरण्ढल्तित्वं तादृणाधिकरणमेवाधिकरणान्तायः, धूमवान् व्करित्यादौ च ताहमाधिकरणं न साध्यवत् तहत्िसकलसा- ध्याभावसमानाधिकरणस्य साध्यतावच्छेट कावच्छिन्रसाध्याभावस्य तदत्र ्तित्दात् faq अयोगोलकादयेवेति जगतोऽतथालात्
नातिव्यासिः, रूपाभाववान् बायुलादित्यादौ च तादृशाधिकरणं
तत्तदुघटादिरेव व्यधिकरणधस्नावच्छिन्रसाध्याभावस्येव तहत्ति- सकलसाध्याभावसमानाधिकरणत्वात् aera च तहत्तिनिय- मात्, तदह त्तिसाध्याभाववक्वच्च ततेव प्रसिद्धमिति नाव्याश्यव- सरः, शेषं पूव्यैवत् (२) अथवा व्यासज्यहत्तिसाध्याभावमात- तत्तिघर््राव च्छिव्राधिकरण्त्वभेव साध्याभावकूटाधिकरणत्वं जगत-
एव साध्याभावत्ावच्छिन्नाधिकरणतवा व्यभिचारिखतिव्यासि
a -------- = = - ------- = = ~~ = - -~ ------ ----- ~= --- =
(१) तादशस्वत््व!्रान्तत्वात् तट् दत्तित्वाभावस् vara efa भावः। (>) तादृशाधिकरणं यद्यत् तावदृन्यतसटत्तित्वत्वसमनियतप्रतियोगिता,
¢ q अन्यतमनत्वद्ध yarieau: |
ye
+.
<)
। 1
a iad i त
saifaatz: 1 ` ४८५
वारणाय व्यासज्यहत्तित्वं धममविशेषणं, तथासत्यपि जगतएव व्यधिकरण धम्ध्राव च्छत्र साध्याभावमावद्त्तितथा विघधम्मावच्छिन्रा- धिकरण्त्वात् स एव दोष (१) इति आ्षेयतावच्छदकताट शधन न्युनत्ति सद्व्याप्यं यदयत्तदन्यत्वेनापि धर्म विशेषणोयः, न्यूनह- fray खसमानाधिकरणाभावप्रतियोगित्वमात्म्, उक्तस्थले तद्रू पव्यधिकरणघम्यावच्छिन्रसाध्याभावोभयत्वादिरेव तादमो wa: तस्य॒ रूपान्तरसाधारणरित्(दिन्युनघ्तत्तिल्ेऽपि atenfaara- च्छित्रस्य कचिटप्यत्तत्तः तस्याघेयतानवच्छेदटकतया आ्राधरेयताव- च्छद कौभूतताट गधग्चन्यनहत्तिताविरहात् | न च समनियनाभा- am व्यधिकरणध्मावच्छिन्राभावमाव्रहततिव्यासज्यठतिघश्चःप्र- सिद्धा केवलान्वयिसाध्यकेऽव्याप्षिरिति वायम् । तथा सति ar सज्यत््ित्वस्थल्े अव्यासज्यत्रत्यनेकठत्तिघन्यभिन्नरलस्य विशेषणो- Wala केवलान्वयिसाध्यकस्यले स्ाध्याभावत्वस्येव तथात्वात् a च तथापि तत्र ताद्श्राभावल्न्युनदरत्िव्याप्यधन्ा प्रसिद्धया तदोष तादवस्यसिति वायम् । न्यूनहत्तियाप्यलस्ानेऽन्युनहत्तित- व्याप्यत्वोभयाभाववत्वस्य निवेशनोयत्वादित्यतो दोषान्तरदानाय त्तौ हेतुतावच्छेदकसम्बन्धं faanafa, "किञ्चेति, “aarera- व्याधिरिति, वङ्किमन्मात्रसमवेतघटादिव्यक्तौ वत्तमानस्य निवद्धि- समवेतल्वाभावस्य तत्ाखच्चादिति भावः | एतद यल्किखित्सम्बन्धाव-
---~ = ---- er
च्छित्रताहगदरत्ितालस्मनियतप्रतियोगिताकाभावनिवेशानिप्राये-
oe
(१) व्यधिकरखधम्म्ांवच्छिन्रसाध्थाभावकूटत्वर्पव्यासन्यटत्तिधम्बः azz. च्छिन्नाधिकर्पत्वं जगत fa |
४८६ अ्रनुमानगादाषय्यां
ण, अन्यथा निव ङ्किमंयुक्तत्वादिसाघारणताटशहत्तित्तवं प्रति तया- विधाभावप्रतियोगिताया अव्यापकत्वात्तस्य लत्षणाघटकलतया घत्तिमन्मा स्यैव साध्याभावाधिकरणकालादौ ठत्त्निर्वद्कित्ति- त्वसामान्याभावस्य व्यधिकरणधर्ावच्छिन्नप्रतियोगिताकस्यैव a- त्िमहत्तित्वादव्या्यसङ्गतेः । अतएव सम्बन्धमनिषेष्य ateqt- धिकरण्व्रत्तितात्वसमनियतप्रतियोगिताकाभावनिवेशपक्ते टूषग- AAI, 'साध्यतावच्छदकसम्बन्धनेति, एतच्च कालिकसम्बन्धाव- च्छछित्रप्रतियोगिताकसाध्याभावस्य कालादावसत््वपि तस्य यथा- विवक्तितसाध्याभावससुद्ायवत्वमक्षतमेवेति सूचनाय । कानाद्ा- वित्यादिपदाददिषयितासय्ठन्धेन वस्तुमात्रसब्वन्धिनि ईष्वरन्नानादटेः परिग्रहः, चव्यभिचारिणोति aaa व्तिमन्मात्ाधिकरणस्य का्ादेविंवक्तितसाध्याभावकूटवच्चं ताटटगव्यभिचारिहेताविव्यथ॑ः, दरव्यत्वसाधनके द्रव्यत्व-प्रथिवौत्वान्यतराभाव-श्डद्रव्यत्वाभावयो- वीयुत्वादिहेतुके रूपाद्यातलकसाध्वाभावस्य सत्तादिखाष्यकं संयो- गेन समवायेन वा aa डतुता aa सत्तात्तावच्छछिन्नाभावस्य च साघनवददछत्तिलात् साधनसमानाधिकरण्त्ेनाभावे fax षितं न तानमभावानादायव (१) उक्रस्थलेषु अव्याष्यतिव्याचिप्र- स्ननसन्भव इत्याशड्ते, (साधनसमानति, aga व्यधिकरण धम्यावच्छित्रसाध्याभावानामेव साघनसमानाधिकरणतया ताह प्राभावकरूटाधिकरणं जगदेव, व्यभिचारिणि च साध्यतावच्छद्- कावच्छिव्रसाध्याभावस्यापि तालात् ताहयाभावकूटाधिकरणं
(१) न तादटशाभावमाद्येति ate |
क
क
व्या्िवादः। Bro
निःसाध्यमेव. साधनसामानाधिकरणयोपलल्तिताभावाधिकरण- aaa निवेष्यंन तु तत्तदिशिषटटाधिकरणत्वं तेन व्यतिरेकिणि हेतौ तदिश््छिधिकरणहत्तित्वाभावस्य वत्तिमहत्तित्वसम्भवेऽपि नाव्यासिः, साघनसमानाधिकरणत्वं साधनतावच्छेटकसम्बन्धन साधनतावच्छेदकविशिष्टवदु तित्वं तेन द्रव्यादेः कालिकसम्ब- न्धेनाधिकरणे weet सत्ताधिकररे गुणादौ च द्रव्यत णधिवौल्ान्यतरल्वाद्यवच्छित्राभावस्य सत्वेऽपि द्रव्यत्व-षएथिवी- त्वोभयादिसाष्यके cuafaafafagaaiet नातिव्याक्चिः। a च॒ सत्तायां साध्याभावकूटवद्गुणादित्रत्तिलसत्वादिश््टिसचे तदभावस्य दुलभतया नोपदशिंतसाध्यक वि णिष्टसच्े अरतिव्यासि- प्रसक्तिरिति वाचम् । साधघनतावच्छछेद्कावच््छिन्रवत्वानिवेशे दरव्यत्वा दिसाध्यकविशिष्टसस्वेऽव्या्िवारणय साधनतावच्छेदके साध्याभावकूट वदू ्ितावच्छद कलत्वाभावपयर्न्ता नवेगस्यावश्यक- तया उक्तस्थलेऽतिव्यासिप्रसक्तः, संयोगेन साध्य संयोगेन घटादिडैनो संयोगल्वावच्छित्रसंयोगाभावस्य उत्पत्तिकालावच््टेन साधनवति वत्तर्व्याष्यतव्रत्तित्वविशिष्टसाध्याभावाधिकरणे गुणादौ संयोगेन त्तरप्रसिद्धया sata: संयोगि सच्वादिव्यादौ जगत- एव संयो गाभाववच्छनातिव्याप्तवारणाय व्याप्य त्तित्रिविशि्टाभाव- वत्त निेशस्यावश्यकत्वादित्यतोऽनवच््छित्रेव afar प्रवेश्या । न च साधनसमानाधिकरणत्वेन साध्याभावविशेषणेऽपि सत्तान्य- एृतिवोसमवेतशून्यं वायुत्वादित्यादौःसाधनसमानाधिकरण्वटत- दायुदित्र-घट-एतदागरुदिवादिरूपसाधष्याभावकूटाधिकरणषयिवो-
~¬ ्रनुमानगादाधया
वत्तित्वाभावप्रयुक्रातिव्यापतरनवतारितत्वात् दृषणन्तरदानमनु- faafafa वाचम् । यतो दिल्लादिरूपाभावस्य नवोननये ईत्व- धिकरणे श्रनवच्छिन्रव्रत्तिकत्वविरहः waza ‘sfagafaqa- त्यादेः सडतुत्वमागङ्कय (सत्तान्येति स्थलान्तरमनुरतम्, इत्य नव्यनये तच दोषौ न भवतोति भूतलत्-मूत्तत्वेत्यादयनुसरणम्(१) | प्रय साघनसमानाधिकरणत्वेन साध्याभावे विशे पितेऽपि सत्तावान् जातेरित्यादावव्यासिवारण्मशक्यमेव प्रत्येकं साघधनसमानाधि- करणाभ्यां द्रव्यत्वविरिष्टसत्ताभाव-द्रव्यान्यत्वविशिषटसत्ताभावाभ्यां घटि तस्याभावससुदायस्य सामान्यादावेव सच्वात्तत्र च Sqara- च्छक सम्बन्धेन वत्तरप्रसिडः।
यत्त॒ द्रव्यत्वादिविशिष्टसत्ताभावप्रतियोगितावच्छछदककोटौ aaa न निवेश्यते द्रव्यलादिवेचिच्चमाचस्यैव तत्प्रतियोगिताव- च्छटकत्वसम्भवात् (२) इति द्रव्यत्ादिवैशिच्यावच्छिन्रतव्रति- योगितायाः सत्ताल्समनेयत्यविरहात् न तादहशाभावस्य लचण- घटकतेति समाधानं, तदतितुच्छं, द्रव्यत्वविशिष्टसन्तावान् जाते- रिव्यादावपोदहशयुक्या साध्यतावच्छेदकताटशविशिदटटसत्तात्वस्या- भावप्रतियोगितानवच्छेदकत्वात् द्रत्यत्ववेजिच्यावच्छित्राभावस्य च साध्यतावच्छ्दकसमनियतप्रतियोगिताकत्वाभावाद्यधिकरणधग्मा- वच्छित्राभावमादायातिव्वापतदव्धारतया एतल्लच्णवादिना गुर-
धम्यस्याभावप्रतियो गितावच्छेटकत्वमतस्यावलम्बनोयत्वात् द्रव्यत्व-
(१) नचेत्याटदिरनुस्रख्मित्यन्तः पाटो वद्धष्वाट्श्एुस्तङेषु नास्ति। (२) लषधरम्परखावच्छेटकत्वसम्भञ युरुघम्परसयानवच्छेद्कत्वादिति wa: | SS
व्या्िवादः। BBE
fafacaurare: प्रतियोगितानवच्छदकत्वेऽपि समवेतवान् जाते- रित्यादौ समवायेन एतद्रूपान्यत्वविश््टाभाव-तदूपान्यत्विषिष्टा- भावादौनां समवेतत्रसमनियतप्रतियोगिताकतया प्रत्येकं साघन- समानाधिकरणतया च तद््घटितकूटाधिकरणे सामान्यादौ ₹हेतु- तावच्छेदकसमवायसम्बन्धेन ठत्तेरप्रसिद्या अव्याक्सिवारणासम- वात्, एवं विश्िष्टस्यातिरिक्लतामतावलम्बनादशितविशिष्टाभा- बानां साध्यतावच्छदकसमनियतप्रतियोगिताकत्वविरदहोपपाटनेन समाधानमपि हेयम् wwe एव (१) द्रव्यत्र-तदन्यसमवेतो- भव-गुणत्व -तदन्यसमवेतोभय-कखत-तटन्यसमवेतोभयाभावानां साध्यतावच्छदकस्षमनियतप्रतियोगिताकानां प्रत्येकं साधनसमा- नाधिकरणानां समुदायवति सामान्यादौ समवायेन तत्तरप्रसि- दया अव्याप्तस्तावतापि वारणसम्भवात् । नच यादृश्साध्याभा- वस्तोमाधिकरणं सएधनाधिकरणं ताहणस्तोमाधिकरणछत्तिला- भावस्य विवक्तितलात् उक्ताभावसमसुटायाधिकरणतायाः साघन- वत्यसम्भवात् न तत्ससुदायस्य wawacaafa नाप्रसिहिरिति वायम् | एवं सत्यपि ताहशविशि्टिभावाद्येकलरव्यधिकरण- धम्मावच्छिन्नाभावस्तोमस्य तादटशस्याधिकरणे केषाचिहत्तिमताम- वत्तेरव्यातसितादवस्घ्यात्, एता शविवन्तानुसरणे भूतत्व-मूत्त- त्वान्यतराभाववान् स्यशंवदन्यत्वादित्यवर भूतत्र-सूत्तत्वोभयघटि- तसाध्याभावकूूटवति हेतोरवत्तितया वच्यमाणातिव्याप्ेरसङ्गति- प्रसङ्गाच्च साधनवतो निसखशस्य कस्यचिदपि ताटशोभयघटित-
(१) समवेतवान्ं जातेरित्याटागेव। ६२
४९ ० श्रनुमानगादाधयां
स्तोमाधिकरणत्वविरदहेण ताटटशस्तोमस्य लक्तणाघट कत्वात्, प्रति- योगितायां साध्वतावच्छद कव्याप्यत्वविशेषणवेयथ्वी पत्तेख प्रथिवो द्रव्यत्वप्रकारकप्रमाविषयत्वादित्यादौ जलाढत्तित-सेजोऽवत्तिला- दवच्छित्राभावघटितकूटवत्वस्य afaefa साघनवत्यसत्तन ताटश- कूटस्य लच्ग्णघटकत्वात्, याटहटशकूट वत्त्वं साघनवतस्तडदह त्तित्वा- भावस्य च साघनेऽसम्भावितल्लादित्यतिव्याश्चनवकाशात्। अलताहुः, साध्यतावच्छदकावच्छित्रसाध्यवहत्तिसमानाधिकरणघन्प्रावच्छि-- त्राभावभिन्रत्वेन साध्याभावविशेषणादुपदशितविशिष्टाभावादिनि- रासः, गुण-कसम्ान्यत्वविशिष्टसत्तावान् जातेरित्यादौ विशिष्टसत्ता- त्वावच्छ्छिन्रसत्ताद्यभावपंग्रहायावच्छित्रान्त, afafacafaear ग्राह्या अन्यधा संयोगि सच्वादित्यादौ संयोगत्वावच्छित्रसंयोगाय- भावस्य साध्यवहत्तितया व्यधिकरणध्मावच्छिन्राभावस्येव aT घटकत्वेना तिव्याघ्यापत्तेः, Wal साघनसमानाधिकरणस्य साध्य- वदेहच्यन्यस्याप्रसिडः समानाधिकरणध्मावच्छित्रिति, तथाच व्यधिकरणधम्यावच्छितिसाध्याभाव एव fafuewenfafs: | न चेवं साघनतावच्छेद कव्यापकत्वं प्रतियोगिताविशेषणं aaa अभाववान्भमेयत्वादित्यादौ घटलत्वादिरूपाभावस्योक्तविशेषणेनेव व्यावत्तनादिति वाचयम्। प्रभेयसाध्यकस्यले घटत्-पटलरोभ- यादयवच्छछित्नप्रमेयसामान्याभावस्य गगनत्वादयवच्छिन्रगगनाद्यभा- वाभिन्रस्य संग्रहाय साध्यतावच्छेदकव्यापकलत्वेन समानाधिकरण- wag विशेषणोयतया घटलत्वादिरूपाभावप्रतियोगितावच्छ- दकघटत्वाभावलवादे्याभावल्राव्यापकत्वेन घटत्वादौ विशिष्टभेद-
uit,
व्यातिवादः | BEL
वच्स्याक्ततत्वात् एतददिगेषणेन acarad: 1 न च ararfe- साध्यकस्थले घटलत्ाद्यवच्छिन्रवाचयत्वाद्यभावस्य संयोगादिव्यधि- करणसम्बन्धावच्छिन्रवाचत्वादयभावाभिन्रतया साध्यतावच्छद- कव्यापकसमानाधिकरणधावचछि त्रप्रतियोगिताकल्मक्ततमिति तत्संग्रहाय समानाधिकरणसम्बन्धावच्छित्रत्वस्यापि समानाधि- कररणधम्भ्ावच्छिन्नप्रतियोगित्वविशेषखताया अावश्यकतात् प्रमेय- साध्यकस्थलोयोक्ताभावस्य व्यधिकरणसम्बन्धावच्छिन्रगगनाद्य- भावाभित्रत्वेऽपि प्रतियोगितावच्छद कघस्यरे साध्यतावच्छद कव्याप- कत्वविशेषणमन्तरेणेव विशिष्टभिन्रतलमव्यादतमेदेति वाचम् । एवमपि गगनलादिना प्रमेयसामान्याभावस्य समानाधिकरण- धर्म-ताटगसम्बन्धावच्छत्नप्रतियोगिताकतया उक्ताभावस्य तद- भिन्नत्वेन aa fafavucfaatera ताहमविगेषणस्यावश्यक- ald, समानाधिकरण्सम्बन्धावच्छिव्रतल्रविशषणं परिव्यज्यसाध्य- तावच्छदक सम्बन्धावच्छिन्रत्वं प्रतियोगितायां निवेश्य तत्काय्यस्य(१) साध्यतावच्छेद कव्यापकत्वरूपप्रतियो गितावच्छेदटक विशेषणसाधक- त्वस्य चोपपादनसम्भवाचच साध्यवहत्तितादृशाभावय्ोभयला- feat साध्याभाव एव प्रसिद्धडइति न काचिदनुपपत्तिः । एतेन (2) नोलरूप-घटत्वोभयाभाववान् नोलघटान्यल्ादिल्यादौ साध- नसमानाधिकरणं नोलरूपं न घट इति (रे) ताद्शनोलरूप-घटत्वा-
(१) वाच्यं ्तयत्वादिव्यादौ घटत्वादिना बाच्यत्राद्यभावसंग्रहसख | (२) साध्याभावे उक्रविरशेषणदटानेन। (a) पटीयनोलरूपस्येव auratiefa भावः|
BEd अनुमानगादाधघ्यां
तमकसाध्याभावघरितकूटाधिकराप्रसिद्धया अव्यार्िरित्यपि निरः स्तम् | ताहृशाभावे उक्तमेदासत्वन व्यधिकरणधस्मावच्छिन्नाभाव- स्येव लक्षणएघट कत्वात्, एवं घटहत्तिविशिष्टाकाशभावादेरभावै साध्ये मेयत्वादिहेतौ साध्याभावस्य विशिष्टाकाशभावादेराकाशणा- भावायनतिरिक्ततया जगत एव साष्याभावकूटाधिकरणतापदया अतिव्या्धिरिति साध्याभावल्दविशिष्टाधिकरणत्वमेव विवक्षणोयं, तथाच पटे uzafaafafaciaimarat नास्तोत्यादिप्र्यया- भावात् aziea atenfafucrarnfancuafafa न दोषः। एवञ्च साधनाधिकरणेऽपि साध्याभावत्वन हत्तिविंवन्नणैया अनन्यथा जातिमटन्यत्वविशिष्टाकाशणभावस्याभावे साध्ये समवायेन हेतौ at धनसमानाधिकरग्णकाशाभावस्य साध्यएभावत्वविविष्टस्याधिकरणे सामान्यादौ समवायेन तत्तेरप्रसिदया अव्या्यापत्तस्तादटश्विवक्त- याप्यक्तोभयामावसाध्यकस्थले(१) अव्यासिवारणं सम्भवति प्रल्येका- धिकरणे उभयाभावाभावत्वनाह्त्तः । यदि च घटहत्तित्वविशि्टा- काशाभावादयभावो घटत्वायभावसमनियततया तदभिन्र इति घट- त्वादिरपि तदभावस्तद्घटिलकूटाधिकरणता न जगत इति दशि- तातिव्या्यनवकाशात् साध्याभावत्वविशिष्टाधिकरणत्वविवक्तणमफ- लभिव्युच्यते तदापि साध्याभावत्वेन साघनवहत्िवन्तु साध्याभाव- त्विशिष्टाधिकरणत्वाविवक्षणेऽपि घटान्यत्वविशिष्दरव्यत्वाभाववान् घटल्रादित्यच साध्याभावस्य द्रव्यत्वस्य द्रव्यत्रलादिना साधन-
समानाधिकरणतया द्रव्यस्यैव तद्घटितकूटाधिकरणत्वेनाव्याे-
(१) नीलदहप-धरटत्वभयाभाववान् नोलघटान्यत्वा दिव्याद्ावित्यथेः।
व्याक्षिवाद्ः | BER
वैरणाय नित्रेष्यमेव । न चैवमपि पृथिव्यन्यद्रव्यत्रवत् दरव्यलादि- त्यादौ साध्यतावच्छेदकविशिष्टवदद्योः waa साधनसमाना- धिकरणयो घटान्यत् विश्िष्टद्रव्यत्राभा व-घटेतर ए थिव्यन्यत्ववि शिष्ट- guerra: (१) अधिकरणं गुणाद्येवैत्यतिव्यािदं्वारेवेति वाच्यम् । विशिष्टस्यातिरिक्रतापक्तमवलम्बयव तादृशणातिप्रसङ्स्य समाधास्यमानल्वादिति। भूतत्व-मूत्तत्वायो रिति, उभयलत्वावच्छि- त्राभावस्य साध्यत्वे हेतौ व्यभिचारिलाभावादन्यतरत्वावच््छित्रा- भावस्य साध्यत्वानुसरणं, 'पुधिव्यादाविति आकाशे भ्रूतत्वस्य मनसि च मूत्तत्स्य साधनसमानाधिकरणतया अकाशस्य मनसश्च yaa तदुभयनधिकरणत्वेन साध्याभावसमुदाथानधिकरणत्ा- दिति भावः | आदिशब्दाइतमेद -मूत्तमेदान्यतसाभाववान् भूत-मू- न्तान्यतरत्रादित्यादौ न्रूतमेद-मूत्तमदातकसाध्याभावघटितससु- दायवति काल-दिगादौ Satta afaara: परिग्रहः। ननु साघनाधिकरणे येषां परस्परमेकाधिकरण्यं तत्समुदायस्य faafa- AGIA दोषः भरूतल्-मूत्तत्रादयोः प्रत्येकं साधनसमानाधिकरण- त्वेऽपि साघनवति परस्परमेकाधिकरखाभावेन तदुभयचघटि तकूट- स्य लक्षणाघटकलत्वात् तदेकतरघटितकूटस्येव तथात्वात् aefa च हेतोवृत्ते प्रतियोगितायां साध्यतावच्छेद कव्याप्यत्वविशे षरं व्याज्य- मेव vay विशिष्टस्यानतिरिक्रत्वऽपि एथिव्यन्यद्रव्यत्रवत् दरव्यला-
.- - =
(१) घटदटत्तित्रबिन्निष्टद्रव्यत्वाभावदय साध्यवहर्तित्वात् षटेतरेति, तथापि तदोषाव् एथिवोति।
SEY श्रनुमानगादाधयां
दिव्यादौ नोक्तरोत्या अ्रतिव्यास्षिसम्भवः उक्वि्िष्टाभावानां are नवति द्रव्यादावेकाधिकरण्याभावात्(२) | एवं ताटटशकूटाटिकरण- एृचिव्यादिहत्तितय्य द्रव्यहसित्वत्लादिना योऽभावस्तस्यापि aren हत्तित्वत्वव्यापकप्रतियो गिताकयावदभावान्तगततया तदच्चविर- हादप्युक्हेतौ नातिव्यासिसम्भवः।। न च द्रव्यहत्तितालावच्छि- न्राभावप्रतियोगिताया आआकाशादिह्ठत्तितलसाधारणतया तादृश- हत्तित्वत्ाञ्याप्यत्वान्न तादृशाभावो लक्षणघटक इति वाच्यम् । साघधनसमानाधिकरण्तलस्य साध्याभावविगशेषणतापक्ते प्रतियोगि- तायान्ताटगवरत्तितलत्व्याप्यतलविरेषरण्व्याहच्यभावेन तादृशविशे- षणस्य परित्याज्यत्वात् वङ्किमान् धुमादिल्यतालोकान्य- त्तितरूपेणए निवदह्िहत्तित्ाभावस्य प्रतियोगिताया आलोका- दिनिष्पव्यैतादिद्ठत्तित्वसाधारगसाघनसमानाधिकरणसाध्याभाव- कूटाधिकरणव्र ्तित्वत्वं प्रत्यव्यापकतयेव तादृशाभावव्यावत्त- नात्। व्यासनज्यहत्तिधग्धानवच्छित्रत्रेन प्रतियोगिलाविशेषणणत् ञ्तसंयुक्तत्-पत्भतान्यसंयुक्तल्ोभयत्वायवच्छिन्राभावस्य पव्वे- तासंयुक्षघटादौ वत्तमानस्य धूमादावसच्छेऽपि न त्ततिः। प्रतियोगितायां तादशव्रत्तित्त्वव्याप्यलविश्ेषणेऽपि तादण- भावमादायाव्याप्तरावश्यकतया एतदिशेषणस्य तदिशेषणसत्च- ऽपि आवश्यकत्वात् चरमाभावप्रतियोगितायां तादशत्तित्रत्- व्याप्यत्वविग्रेषण्परित्यागे यक्िित्साधनाधिकरणठत्तिसाध्था-
(२) किन्तु तटेकतरघटितक्रुटस्येव तथात्वात् तदति इतोवृत्तेरिति भावः।
व्यात्िवाद्ः। ` BEY
भावसमुदायविवक्तणेऽपि प्रयमाभावप्रतियोगितायां साध्यतावच्छ- दकव्याप्यत्दविगेषणं परित्याज्यभेव एथिवो दव्यत्वप्रकारकप्रमावि- षयल्वादित्यादौ जलाद्यसमवेतत्वावच्छिन्नाभावकूटवक्छवस्य साधन- वत्यसत््वेऽपि तादशभावकरूटवत्सामान्यादिदत्तिवलनव्यापकप्रतियो- गिताकयावदभावान्तगंतानां एथिव्यन्यह्ठत्तित्वत्वाखवच्छिन्नाभावा- नामेव त्तिमहत्तौ नां डेतावसच्वेनातिव्यास्यनवकाशात् एवं सत्ता- वान् जातेरित्यादौ विशिष्टसत्तात्वावच्छिन्राभावघरटितकूटाधिक- रणएसमवेतत्वाप्रसिदिनिवन्धनाव्याक्षिवारणायोपात्तस्यामावे साध्य वहत्तिसाध्यतावच्छेदकव्यापकसमानाधिकरणधग्प्रावच्छत्राभाव- भिन्रतलरूपसाध्याभावविशेषणस्य स्थले साध्याभावप्रतियोगितायां साध्यवहत्यभावोयस्मानाधिकरणधस्मावच्छिन्रप्रतियोगिताभिनत्रलं निवेश्य व्यधिकरणधम्मावच्छित्राभावोयगगनादि-किचिद् विशिष्ट तदभावनिष्ठप्रतिथोगिताभिन्नव्यधिकरणघम््रावच्छछिन्नप्रतियोगिता-- मादायेव (१) व्यधिकरणधन्धावच्छिन्नाभावसंग्रहे समानाधिकरण- wa साध्यतावच्छदकव्यापकत्वस्यानिवेशनोयतया अभावसाध्यक- सले साध्यतावच्छदकन्यू नहत्तिघटल्वाभावलवाद्यवच्छित्रप्रतियोगि- तासु साध्यवदत्यभावोयसमानाधिकरणघन्यावच्छित्रप्रतियोगिता- भिन्रलाभावेन घटत्वाद्यामकाभावव्यावत्तनात् साध्याभावप्रति- योगितायां साध्यतावच्छेदकव्यापकत्वविगेषणमपि परित्यजनोयम्, उक्तरोत्यापि प्रधिव्यन्यद्रव्यत्ववत् द्रव्यलादिव्यादो घटादयन्यत्व-
(१) घटत्वाद्िविशिष्व्यधिकरणघम्पांवच्छिन्नाभावाभावद्य प्रथमाभाव- weuasfy प्रतियोगिताया अतिरिकररत्वादिति ara: |
४९६ अरनुमानगादाघधयां
विशिष्टद्रव्यत्ादययभावकूटस्य हेतुमत्यसच्वेऽपि घटान्यहत्तिलला- दिना गुणादिहे्तिलाभावमादायातिव्यास्भिवीरणोया इत्यतो दोषान्तरमाह, किञ्चेति |
केचित्तु ननु खठत्तिसाघनसमानाधिकरण साध्याभावसमुदा- याधिकरणं यद्यत् साधनाधिकरणं तहत्तिसाध्याभावससुदायाधि- करणं यद्यत् खं ata साध्याभावसमुदायाधिकरणेत्यनेन विवदितं सद्धेतौ तादृशं खं जगदेव, वह्कयधिकरणमदहानसादिनिष्ठानां निवङ्किक्ृदादिनिष्टानाच्च धूमादिसमानाधिकरणसाध्याभावानां व्यधिकरणधन्मावच्छिन्नप्रतियोगिताकानां समुदाथवद््यदयस्षाध- नाधिकरणं तहृत्तितादट शससुदायवचस्य महानसादौ साध्यवति साध्यशून्ये च दादौ सच्वादतो लक्षणसमन्वयः | भरूतत्व-मूत्त- त्ान्यतराभाववान् सखश्वदन्यत्रादिव्यादौ प्रथिव्यादिचतुष्कमिव ताहशं खं गगनं aaa गगनहत्तिभरूतत्वघटि तस्ताध्याभावसमुदाया- धिकरणत्वस्य गगनरूपसाधनाधिकरण एव मनोहत्तिमरूत्तत्- घरटितसाध्याभावसमुदायाधिकरणत्वस्य च मनस्येव aaa निरुक्त- साधनाधिकरणछत्तिसाध्याभावसमुदायाधिकरण्तल्स्य aq aad! स्ति साध्याभावे साघनसमानाधिकरणत्विशेषरणानुपादाने व- पादिशृन्यद्ृटादिनिष्टठसमानाधिकरणधस्मावच्छछित्रसाध्याभावघ- टितसाध्याभावससुदायाधिकरणत्वस्य साघधनाधिकरणेऽसच्वात् सा- waza तादश खं तदु्तिलाभावस्य वत्तिमदुत्तर्देतावसत्वेनाव्या- fa:(e) sama तदिशेषणप्रवेशः, प्रथमसमसुदायानुपादाने भूत-
-----~ ———_ ----
(१) न पुनरसम्भवः केवलान्वयिनि लच्वरएसमन्वयात् ॥
a
व्या्चिवादटः | ४८७
त्व-मू त्तत्वान्यतराभाववान् waa गगनं मनश्च न तादृशं स्वं तदत्तिव्यधिकरणधब्यावच्छिव्रसाध्याभावाधिकरण- मनोगगननि्भ्रूनत्व मूत्त घटि तसाध्वाभावसमुदायाधिकर णत्वस्य गगन-मनसोः प्रत्येकमसच्छात् किन्तु परथिव्यादिचतुष्कभेव तथा-
fai खं तदुत्तित्वाभावस्य हेतौ सच्वादतिव्याश्भिरतस्तदुपादानं,
धूमवान् वङ्करित्यादावपि पव्वतादेः स्वहत्तिसाध्याभावकूटाधि- करणमहानसादिरूपसाधनाधिकरणव्रत्तिसाध्याभावसमुदटायाधिक- रणत्वात् जगदेव तादृशं खं स्यादतो यद्यदिति, तथाच पव्वे- तादिव्रत्तिक्ता्याभावक्ूटाधिकरणं यद्यत्साघनवदयोगेलकादेरपि तदन्तगततया तदुत्तिसमानाधिकरणएधश्रावच्छिन्राभावघटितसा- ध्याभावक्ूटस्य . पव्वे तादावसच्चात्ताटणं खं घुमादि शून्यमेवेति alfaatfa: | यदयव्साघनाधिकरणमित्यनुक्ता यदययदधिकरण- मित्येतावदुक्तौ भ्रूनल-मूत्तत्वान्यतराभाववान् सखश्वदन्यत्ादि- त्यादौ गगनादिहत्तिसाध्याभावक्ूटाधिकरणं यद्यत् परधिव्या- देरपि तदन्तगेततया तष्टु्तिमूत्तत्वादिघटितकूटस्य च गग- नादावसच्ात् तादशं खं a गगनादिकं भवेदपि तु ufa- व्यादिकमभेवेत्यतिव्या्िरतः साघनाधिकरण्त्वनिवेशः एथिव्याद्- aq साधनानधिकरणतान्न दटोषः। धूमवान् वङ्करित्या- दावयोगोलकादिनिष्ठव्यधिकरणघन्धार्वा च्छत्राभार्वा धकरणत्वस्य पव्वैतादौ स्वाज्नगदव atet खं स्यादिति चरमसमुदाय- पटोपादानं, qaaq तादृशं यद्यत् खं तावदन्यतमहत्तित- ल्ब्यापकप्रतियोगिताकोऽभावो विवचणोयः अरत नाति- ६२
gee अनुमानगादाधयां
व्याभिरसम्भवो वा (१) इत्यतो दोषान्तरमाह, ‘faafa, इत्याहः |
"महाकालेति, कालान्यलसाध्यके कालिकविशेषर्ताविशेषेण डेतौ साध्यसामानाधिकरण्यविशेषणेनातिव्याभिवारणसम्भवानहा- कालमेदसाध्यकानुसरण्म् | ग्रयपि महाकालत्वसाध्यकेऽप्यति- व्यानि; सम्भवति afaaaia एव महाकालातिरिक्तकालघ्तस्िल- स्यापि सत्वात्, तधापि aa साध्यतावच्छद कावच्छिन्नव्यापकता- वच्छेटकरूपावच्छिन्नाभावघरितवच्यमाणलत्तणे प्रत्येकं तत्तत्का- लमाववत्तितत्तत्कालाहततितरार्बाचच्छत्राभावक्ूटाधिकरणाप्रसिदधा नातिव्याञ्चिः, साघनाधिकरणे सम्भवटेकाधिकरण्यकसाध्यासाव- सम॒टायाधिकरणत्वस्य प्रयोजनान्तरातुरोध्ेन निवेशे तादृशाप्र- सिदिविरदेऽपि साधनाधिकरणोभ्रुतखणख्ड का लव्य कि विगेषाहत्ति- त्वावच््छिन्नाभावर्घारटत-तादटशङ्टाधिकरणतत्कालघत्तिलाभावस्य तत्काला्तत्तो afaafa वत्तमानस्य साधनेऽभावाब्रातिव्या्चिरि- त्यथिमस्य “रतनेव्याद्रसङ्गतिरिति एकमात्रविपक्तकानुसरणम्, आदिपदान्यहाकालत्ाभावादिपरिग्रहः, wafagal साध्यसामा- नाधिकरणविशेषणनातिव्यास्िवारणसम्भवात् व्यभिचारिणौति, व्रत्तिमकच्चमाल्मच faafad तन््ातस्यैव व्यावत्तकत्वात् (2) सम-
वायादिना द्रव्यत्वादिहेतुके तादशसमग्बन्धन मदहाकालहत्ति त्रल्वाव-
(१) aed खं यत्किञित् तदु्तित्वाभावनिवेशेऽतिव्या्रिः, यथास्रुतान्यतम- त्वप्रवेशे SHATT: Blea: qaatefa | (2) अषटत्तिहे तुव्यावन्त कत्वात् |
व्यात्तिवादः | ४९ €
च्छित्राभावस्येव हत्तिमति घटत्वादौ aueaaacatfaanta- सम्भव इति कालिकसम्बन्धावच्छित्रहेतुकातुसरणस् । इदसुपलन्त- णम्, ईग्वरन्नानान्यत्वादिसाध्यके (१) विषयितासमस्बन्धन डतुमाते साध्याभावससुटायवति ईष्वरन्नानादौ (२) तेन सम्बन्धेन वसतुमात- स्येव हत्तेरतिव्यापिद्टव्या । एतेन हत्तिमहुत्तित्विशेषणस्यले तत्ति मद्र त्ित-तादह यद्त््ित्वव्यापकप्रतियो गिताकत्वोभयाभा-- वस्य (2) त्तिमटहत्तिल-साध्यवद् तितवप्रतियोगिकत्वोभयाभावस्य वा निवेशं महाकासवत्िवस्य समानाधिकरण्वस्ादल्च्छिन्राभावै चरमद्नलाभावेन उभयाभावस्ःपि न निस्तारः । एवं यथा- ga (४) घटलत्वादिसाव्यके व्यभिचारिणि संयोगेन Bat साध्या- भाववति (५) संगुक्तमातस्येव संयुक्तत्वात् एतद्रूपत्वादि साध्यके व्य- भिचारिणि समवायेन हेतो समदेतमात्रस्येव एतद्रूपाद्यतिरिक्ष- समवेतलात् (६) इत्यव्या्भिरित्वपि दृष्टव्यम् । साध्वतावच्छेद का- वच्छित्रव्यापकतावच्छेद करूपावच्च्छिन्नाभावकूटाधिकरणस्य नाना- विपक्तकस्थलेऽप्रसिद्धावपि साधनसमानाधिकरणताटशाभावकूटा- धिकरणस्य नाप्रसिदिरिति स्षाघनसमानाधिकरण्त्रविशेषणप्र्ेपे
(१) न्नानान्यत्वाद्सिाध्यके दति पाऽ |
(२) न्नानादटाबिति पा०।
(2) ठंत्तिमट्ट्तित्व--साध्यव द् ट त्तित्वत्वन्यापकप्रतियो गिताकलत्वोभयभावखे- fa ute |
(8) efaagua इत्यस्य यथाच ताये |
(५) गगनादट्ातिति a: |
(६) रएतट्ष््पमातमसमवेतद्धाप्रसिद्ित्वादिति भावः |
५०० श्रनुमानगादाधय्यां
ताहटणाभावकृूटाधिकरणतागभभमेव AAT सम्यक् साध्यतावच्छेटक- व्यापकतापेन्नया साध्यतावच््छद कावच्छिन्नव्यापकत्वस्य गुरुत्वऽपि साध्यतावच्छद कव्यापकप्रतियो गिताकाभावघटि लक्षणे सत्तावान् जातेरित्यादौ विशिष्टसत्ताभावादिवारकोक्तविगेषणप्रवेशन (१) म- हा गो रवात्(२) विशिष्टस्यानतिरिक्कत्वे एधिव्यन्य दरव्यत्ववत् द्रव्धत्ा- दित्यादौ घटःन्यल्विशिष्टद्रत्वभावादेरपि साध्यतावच्छद् कावच््छि- व्यापक तावच्छदकरूपावच्छिन्नप्रतियोगिताकतयोक्तदिशयातिव्या- ्िवारष्णय एताटशणभावचघटितलक्षगोऽपि साधनवति सम्भवटेका- धिकरणकताटशाभावसमुदायस्य विवन्तौयतया एथिवो द्रव्यत्वप्र- कारकप्रमाविषयत्वादित्यादौ समवायसम्बन्धावच््छिन्रजलासमवे- तत्वायर्वा च्छन्राभावच्रितकूर्टाघिकरणसामान्या दर्वा त्तत्वाभाव- वत्वऽप्यतिव्याप्तरनव काशात् साधनवति सश्रवदेकाधिकरण्यकत्व- विवक्तामन्तरेणेव ए धिव्यन्यदरव्यत्ववत् दरव्यत्वादित्यादौ घटान्यह्त्ति- त्वावच्छिन्राभावमादाग्रातिव्यािवारणे तु उक्तस्थ्तेऽपि तादशभाव- मादायातिव्यास्निवारणसम्प वात् प्रतियोगितायां स्ाध्यतावच्छद्क-
व्यापकत्वविग्रेषणं नोपादटृयम् |
तत्व चिन्तामणि-दोधितिः | एतन साध्यतावच्छद का च्छिद्नव्यापकतावच्छदकर्-
——— ee ~ ~~~
(१) साध्यवटृटत्तिसाध्यतावच्छेद्कव्यापकसमानाधिकरयाघम्मोवच्छिन्नाभाव- भिनच्नत्वर्पसाध्याभावविभेषणप्रवेभनेत्यणः |
(>) एतत्कल्पे ति्शिटटसत्तात्तावच्छिनच्नाभावस व्यापकतावच्छेद्कर्ह्पावच्छिन्न- प्रतियौगिताकत्वाभावादूव वारणादिति भावः|
व्यात्िवाद्ः | ५०१
पावच्छिव्रप्रतियागिताकव्याप्यत्तिखसमानाधिकरग- यावद्भावाधिकरणत्तित्वाभावा यावन्ता ठत्तिमहदृत्तय- स्तदच्वं व्याधिः केवलान्वयिनः संयागादययभावस्याभावाः स॑यागादयेा न व्याप्यहृत्तयः एवं साध्यस्य गुणसामान्य- स्याभाओ द्रव्यत्वाधिकरणे उत्पत्तिकालावच्छेदेन वत्त- मानाऽपि न व्याप्यहत्तिः उक्तरूपावच्छिन्नप्रतियागि- amt क्रविदप्रसिडादिसम्पादकाः पुनरभावा न हेतुसमानाधिकरगणाः उक्तसमुदायाधिकरणत्तित्व- तदट्भाव-इत्तिमत्वानि पर्व्वोक्तरोल्या प्रतलेतव्यानील्या- दिकमपास्तम् |
~ ~~
गादाघरो faafa: |
यद्यपि साधनवति wareafuncwagzfaan saa- विशि्टसत्ताभाव-दव्यान्यत्विशिष्टसत्ताभावचघटितकूटस्य सत्तावान् जातेरित्यादौ लन्तषण्वटकताप्रसक्तिस्तथापि साध्यतावच्छटक- व्यापकप्रतियोगिताकाभावनिवेशे तादहशाभावेकतरव्यधिकरणध- सावच्छित्राभावघटितकूटस्य तथात्वादव्यासिरिति तदुपेच्य उक्त Var सान्वभोमलत्तणपरिष्कारमपि हेतुतावच््छेदकसम्बन्धेन a- ्तिमद्यावदधिकरणमदहाकालादित्तिमात्विपक्तकव्यभिचारिणख- तिव्याघ्यापच्या निराकुरुते, एतनेति, प्रतियोगितायामवच्छिन्रान्त- विशेष ण्व्याहत्तिरभाववान् मेयल्वादिव्यतेव वद्िमान् धूमादिल्या-
५०२ ्रनुमानगादाधयां
दावपि बोध्या, याटशसाध्याभावकूटाधिकरणं साधनवत् ता््णता- गेदहनोभयाभावादिघटितकूटस्यापि ताहशक्ूटतया तथाविधोभ- यादिमद॒स्तिपदायं वत्तमानस्य ताटगक्ूटाधिकरणठत्तित्ाभावस्य हे तावसन्वात्। ब्रत साध्यतावच्छटकसम्बन्धावच्छिनत्वेनापि प्रतियोगिता विशेषणौया अन्यथा वद्किमान् पव्वत-वज्कपवयवसं- योगादिव्यत संयोगसम्बन्धावच््छित्रवद्कयभाव-समवायावच्छित्र- तदभावयोः साधनाधिकरणे सामानाधिकरखाभावेन तदुभय- घटितकङ्ूटस्य लक्णाघटकलत्वात् अतिव्यास्षिविरहेऽपि वङ्किमान् धूमादित्यादौ साध्यतावच्छेदकसम्बन्धातिरिक्रसम्बन्धावच्छिन्नाभा- वकूटस्य उक्तक्रमेण लक्षणघटकतया तदति वद्कपवयवादयतिरिके डतोघत्तरसम्भवापत्तः | व्यापकतापि साध्यतावच्छटकसस्वन्धेन बोध्या अन्यथा समवायेन वद्किसंयोगे साध्यं संयोगेन साध्यव्यापकस्य वद्धः समवायसमस्बन्धावच्छिन्राभावघटितकूटाधिकरणे asraq- atfafta Staal सद्तावव्याघ्यापत्तेः, इलच्च संयोगेन साध्य- तायां तेन सम्बन्धेन व्यापकताप्रसिद्धयथं व्यापकताघटकाभावै प्रतियोगिवेयधिकरश्यविशेषणस्यावश्यक तया व्याप्यठत्तिपदोपा- दानसाधक्यमिति केचित् । वस्तुतस्तु येन॒ सम्बन्धेन व्यापकता तेनेवाभावो ग्राह्यः| साध्यतावच्छेद्कसम्बन्धस्य विशिष्य निवेशे- ऽव च्छिन्रठत्तिकान्यत्वरूपव्याप्यत्तत्तित्रनिवेशे संयोगेन धुमादि- साध्यके तत्सम्बन्धावच्छछिन्रधूमल्वादयवच्छित्नाभावस्य धूमवत्यवच्छि- व्रत्तिकतया व्यधिकरणधम्मावच्छिन्नाभावमाचस्य व्याप्यघतत्तित्तेना- तिव्याष्यापच्या अनवच्छित्रह्ठत्तिक तररूपव्याप्यहत्तितस्येव निवे श-
व्या्तवादः | yor
नोयतया “एवमित्यादि पङक्चसद्गतेवच्यमाणल्वात् । अ्न्योन्याभाव- घटितव्यापकतानिवेणच् व्याप्यहत्तिपदसाथ क्यं, संयोगाभावसाध्य- Hue संयोगघटितकूटाधिकरणताया gaara सत्वात् तदत्ति- डखेतावव्यात्धिवारणरूपं तत्पद प्रयोजनमाह, (केबलान्वयिन इति | एतेन तत्साध्यके sued: सडतुत्वमक्ततमिति सूचितं, गुण- वान् द्रव्यत्वादिव्यादौ गुणादावनवच्छित्रहत्तिकगुणाद्भाववति नित्यद्रव्यातिरिक्ते हेनोवुच्या अरव्याप्षिवारणरूपम नवच्छित्रवरति- कत्वरूपव्याप्यतरत्तित्रविश्ि्टाभावनिरूपिताधिकरणतानिवेश्नप्र-- योजनमाह, "एवमिति । साध्याभावे उत्पत्तिकालावच्छछेट्न द्रव्यवत्तित्वकथनं द्रव्यत तददहत्तिताभावासच्छेनाव्यासिप्रसङ्ग- सूचनाय, (न व्याप्य्वत्तिरित्यत्र दरव्यत्वाधिकरणे इत्यनुषज्यते इति व्याख्यानमसत् अनवच्छित्रह्त्तिकत्वरूपव्याप्यद्वत्तित्वनिवेभे संयोगो घटादित्यतच्राक्तरौत्या अ्रव्याश्चिवारणाय साधनवति व्याप्य छत्तित्वस्यावश्यं निवेशनौयतया तचाव्याष्यप्रसक्तेः, साघनवति व्याप्य- वत्तित्वपन्तनिवेशनप्रयोजनप्रदशनपरतया एतत्पङक्तिव्याख्यापि न साधोयसो व्याप्यव्रत्तित्वविशिष्टाधिकरण्त्वाप्रवेशे संयोगि सच्वा- दित्यत्र गुणादौ(१) व्याप्यते: संयोगाभावस्येव द्व्यत्वाद्यभावस्यापि लक्षणघटकतया जगतः साष्याभावकूटानधिकरणतया अति- व्यास्यनवकाशेऽपि धमवान् वड्करित्यादौ साध्यतावच्छेदकसंयो गा- दि सम्बन्धावच्छिन्नप्रतियागिताकनव्यापकतावच्छछद कावच््छित्राभाव- कूटाधिकरणताया विष्वस्मिन् सच्वाद तिव्या्ेदुरव्वारतया तगरवे-
---~----*
(१) संयोगसाध्यकसत््वाट्व्यभिचारिद्ेतो हेत्वधिकरणे गुणाटाविति ato |
५०४ अनुमानगादाधयथा
शनस्यावश्यकतया तावताप्युक्ताव्यािवारणसम्भवात्, तस्माद्व्याप्य- वर त्ित्रमवच््छित्र्रत्तिकान्यत्वमताभिमतम्, अतोऽपि साध्यताव- च्छद कव्यापक्रप्रतियोगिताकाभावोपेक्ा, afaan साध्यतावच्छद- कसम्बन्धावच्छित्रप्रतियोगिताकलत्वस्येव निवेशनौयतया संयोगेन साध्यतायां व्यभिदारिणि व्यधिकरणधन््ावच्छिन्नप्रतियोगिताक- स्येव संयोरीन द्रव्याभावस्यावच्छित्रहत्तिकान्यतया अरतिव्यासिः, तद्दिशेषणस्येव रै शिक-कालिकाव्याप्यत्र त्तिसाध्यकमेदेन स्थलदहये व्याठत्तिरभिहितेति सारम् | स्वसमानाधिकरणत्वनिवेशनप्रयोजन माह, 'उक्तरूपेति साध्य- तावच्छटकावच्छिन्रव्यापकतावच्छेटकरूपेत्यथेः, “्रप्रसिदवादौति aaa जातेरित्यादौ सत्तातादयवच्छित्राभावकूटाधिकरय इतु- तावच्छेदकसम्बन्धेन द्यप्रसिदिसम्मादकाः रूपाभावादिसाध्यके रूपाद्याव्काभावकूटाधिकरणाप्रसिदिसम्पादकाः सम्भवटेकाधिक- रखयापन्रसाध्याभावस्तोमाधिकरणत्वविवत्तण सत्तान्यणधिवौोसममे- तशृन्यं वायुत्ादिव्यादौ आदिपदग्राद्याया अ्रतिव्यापेः सम्पारका- बोध्याः, ‘qatatiafa ससु दायाधिकरण्ठत्तित्वं हेतुतावच्छट- कसम्बन्धेन, (तदभावः ताटशठत्तित्लव्यापकप्रतियागिताकः, हेतु तावच्छेदकसम्बन्धेन afaaw लक्तणघटकं वोध्यमित्यधः | ्रपास्तमिति, न च साव्वभौममते सामानाधिकरण्यस्वान्याप्य- afaaat साध्याभावकूटवन्मरहाकालछ््तित्वस्य समानाधिकरण- धम््रावच्छित्राभावोऽपि खण्डकालादयवच्छटेन घटाटिरूपहत्ति- मति वत्तत एवेति मदहाकालान्यलसाध्यके नातिव्याप्षसम्भव इति
व्यात्चिवादः | ४५०५
वाच्यम् । तथा सति aerate खावयवा्यवच्छदेन faye संयुक्तत्वाद्यभावसत््वेन धूमवान् वङ्करित्यादावप्यतिव्यासे सक्तसले- ऽतिव्याक्षिवारणस्य सुदूरपरादहतत्वात् |
यत्त॒ हेतुतावच्छदकसम्बन्धेन हेत्वधिकरणसामान्यावच्छे- टेन (१) तदच्छस्य॒विवक्तितत्वान्रातिव्यासिः व्यभिचारनिरूप- काधिकरणावच्छटेन Bal तदच्चविरहादिति, aa, एवं सति सवावयवादयवच्छ्टेन घटादित्त्तः समानाधिकरगधस्मावच्छि- चजगन्संयुक्तत्वाद्यभावस्य पव्वेतादयवच्छेदेन धृमादावसच्वादसम्भ- वापत्तः ठत्तिमदत्तिपदेन रेतुतावच्छेटक सम्बन्धेन यस्य यद- धिक्ररणं तदवच्छटेन तदुत्तित्वविवक्तायामपि saad द कानभ्युपगमे -व्यधिकरणधश्मावच्छित्रप्रतियोगिताकस्य साध्या भावक्ूटाधिकरणतरत्तिवाभावस्याधिकरणानवच््छिनत्रतया असम्भ- वस्य दुव्वारत्वात् | यदि.च हत्तिमत्यनवच्छिन्रहत्तयो यावन्त स्ताटटशकूटाधि कर णघत्तित्वाभावा त्रनवच्छित्रतदच्वं व्यासिरित्यु- च्यते तदा सएमानाधिकरण्यस्याव्याप्यहत्तितापक्तेऽपि न दशित दोषनिरासः सम्भवति समानाधिकरणधग्धावच्छिन्नमहाकाल- वत्तित्वाभावस्य छत्तिमत्यनवच््छित्रघत्तित्वविरहेणए लच्तणाघटक- त्वत् ईडतुतावच्छद क सम्बन्धेन यस्य यदधिकरणं तदवच्छदेन तद ह तित - किच्िट वच्छिन्नत्वोभयाभाववन्तो यावन्तस्ताटण- भ(वक्ूटवदूद्ठत्तित्वाभावा अनवच्छित्रतदत्वं व्यासिरिव्युक्तौ च
(१?) सामान्यपद्प्रयोजनं तादटशातिव्याप्चिगार णम् |
६४
५०६ अनुमानगादाधयौं
a कथिदोषः, समानाधिकरणधम्मावच्छिन्नरमदहाकालव्रत्तिला- भावे किचिदवच्छिन्रत्वसत्वऽपि कालिकसम्बन्धेन घटादयधि- करणखरण्डकालादयवच्छटेन घटादहत्िलासत्वनोभयामावव- ताया अन्ततया महाकालान्यत्साध्यके व्यभिचारिणि तादटण- भावस्य लक्षणघटकत्वनातिव्यासिविरहात् ससानाधिकरणधम्प्रा- वच्छित्रजगत्संयुक्तत्वादयभावस्य घटादौ कपालादयवच्छदेन ae: संयोगादिना यदटूघटाद्यधिकरणं तदवच्छहेन घटादावच्त्तेख नि- रुक्तोभयाभाववत्वविरहादल्िमान् धूमादित्यदौ न लदण्वटकता अपि त्ववच्च्छिब्रत्वविरदहेणोभयाभाववतो व्यधिकरणधन्धार्वच्छत्र- तदभावस्य वेत्यव्यास्यनवकाश्णदिति ध्येयम् । सामानाधिकरण- स्याव्याप्यघ्न सिते हेतु तावच्छेद कसम्बन्धन किच्ित्पदा्थाधिकरण- वत्तयो यावन्तस्ताद शाभावक्ूटाधिकरशतस्ित्रनिरूपकलत्वाभावाः यदटधिकरण्णवच्छटेन aud aafafa वक्तव्यं महा कालत्तित्व- निरूपकत्वस्य संमानाधिकरणघम्मावच्छित्राभावः खरण्डकाल- afa: साधनाधिकरणमदहाकाले नास्तोति नातिव्याघ्यवकाशः aeal तादशाभावक्टाधिकरणजगद् ठत्तित्वनिरूपकल्वस्य व्यधि- करणधन्माच्छित्राभाव wa डउतुतावच्छट्कसम्बन्धेन fafee- funcuafe: स च हेत्धिकरण्सामान्य wa aaa षति लक्षणममन्व्; | अथवा छत्तिमडइुत्तयो यावन्तस्ताहगमाध्वाभाव- समुद्याधिकरणतत्तित्वाभावास्तदतस्वाधिकरणतासामान्यकधघग्म- वत्व मेव faafania ठत्तिमच्च(दि कच्च दैशिक विशेषणतासम्बन्धे-
नेव ग्रामम् sag कालिकसमस्बन्धावच्छिन्रघटत्वावच्छिन्राधिकर-
~
व्याप्षिवादः | ५०७
णतायां सम्बन्धान्तरावच््छिनत्राधिकरणतावदट्ठत्तदेशिकसम्बन्धाव- च्छिन्नमहाकालवत्तितलाभावस्यासत्वादिति ad पल्लवितेन | तच्च चन्ताम णिः | प्रतियोग्यहत्तिश्च vat न प्रतियोगितावच्छेद कः तदिशिष्टज्ञानस्याभावधीडेत्त्वात् अन्यथा निधि. कल्पकादपि घटो नास्तौति प्रतौल्यापत्तेः, गवि शशं नास्त तिप्रतोतेरप्रसिद्ः wig नास्तोति च शशी TST THA: | दति ग्रौमदृगङ्गेशो पाध्यायविरचिते अनुमानचिन्ता- मगौ व्यधिकरगधर्गम्रादच्छिन्नाभावघटित- लक्षमं सम्यम् |
— -- = ~> ~~~
त्चचिन्तामणि-दोधितिः।
‘afafueta, विशेष गतावच्छद कविशिष्टज्ञानस्य विशिश्वैशिषचयप्रययडेत॒त्वात् अभावप्रलययो हि घटला- दिविशिषटस्य घटादेः प्रतियोगित्वमवगादहमानो विशेष- णस्यापि घटत्वादेस्तद्वच्छेद काल्वमवगाहते न तु खात- am घटो नास्यील्येव प्रतीतेः तदिहाभावप्रल्ययो यदि व्यधिकरणएधम्ण अवच्छन्नं प्रतियोगिनं ara
you अनुमानगादाधय।
गाहते नागाइत एव तदा तस्यापि प्रतियोगितावच्छै- दकलत्वम्, अरधावगाहते ale भरमणएव, नच ततोऽथसि- विरिति भावः। यदि पूनरानुभविको लोकानां खर वारी घटत्वेन पटो नास्तोलयादिप्र्ययो न तदा तादशाभावनिवारणं गौवाणगुरूणामपि शक्यमिति मन्तव्यम् |
दति ओौमन्महामहोपाध्याय-रघुनाथशिरोमणिभट्ा-
चा्थय-विरचितायामनुमानचिन्तामणिदीधितौ व्यधिकरगधभ्भावक्छिश्धाभावघटित- व्याप्चिलक्गं सम्य गम् |
—— = ——
गादाधरी विहतिः ।
aa प्रतियोग्बत्तिय wat न प्रतियोगितावच्छेदक इति व्यधिकरणधस्ावच्छिन्राभावनिरःकन्तर्वाटिनः प्रतिज्ञावाक्यं, धन तम्रनुपादटेयम् अरह््तेरपि प्रतियोगितावच्छेदकताया निराकन्तव्य- त्वात् aw साधकाभावादिति ईेतुरूदयः, पक्ततावच्छ्दकप्रति- यो ग्बह्ठत्तित्वशरौरे च सामान्यतः प्रतियोगित्वेन प्रतियोगिनां न निवेशः सर्व्वषामेव fafacaranfaaifafa सम्बदतया विशिष्ट पत्नाप्रसिदेः किन्तु विशिष्य वाच्यत्वत्वादिना, तथाच वाचल्ाद्य-
afaaiafsea वाच्त्वादिनिष्ठप्रतियोगितानवच्छदट् कत्वं साध-
व्यािवादः | | yod
नोयं समूहालम्बनानुभितिरुदेश्या, तत्तद भावौ यप्रतियोगम्यहत्ति- त्वावच्छिन्न तत्तदभावप्रतियोभितानवच्छेदकत्वसाधनं न सम्यक्- समनियताभावेक्यमते समवायित्वादिना बवाचत्वाभावस्य घटत्वा- वच््छिन्रपटायभावाभिन्रतया समवायिपटादोनामपि तथाविध- वाच्यत्वाद्यभावप्रतियोगितया तदुत्तिसिमवायितवादेर्वाचल्वायभा- वौयप्रतियोग्यहत्तिताया दुघटत्वात् प्रतियोगिता विशिष्योपादाय तत्तग्रतियोगितावद्त्तित्वावच्छित्रे तत्तत्रतियो गितानवच्छटक- त्वस्ाघनमपि हयं वाचखयल्वादिनिष्टायाः प्रसिडसमानाधिकरण- दित्राद्यवच्छिन्रप्रतियो गिताया उपादनेऽपि सिदसाधनात् सोन्द्- डोपाध्यायेरपि व्यधिकरण्समवायित्वादिघम्मस्य समानाधिकरण- धम्चावच्छत्नप्रतियो गितावच्छटकत्वानङ्गोकारात् व्यधिकरण- धन्भावच््छत्रायाञ्च प्रतियोगिताया उभयवायसिदतया विशि ग्योपादानासम्भवात् । ।
परे तु विशिष्य समवायित्वादिकं पक्ततावच्छटको- aa वाच्त्वादिनिषठप्रतियोगितानवच्छ्दकत्वं साघनोयं तादश प्रतियोगितावदहत्तिलमेव Fq:, यो acafa: स तनत्रिष्ठप्रति- यो गितानवच्छेदक इति सामान्यतोव्यासिप्रदशकः (्रतियोग्य- वत्तिश्चेति ग्रन्यः, वोप्ठाद्यभावेऽपि प्राथम्येन व्यास्िलाभसम्भवात् वाच्यत्वाद्यठत्तिघम्ममाच्रस्येव व्यधिकरणतया वाच्त्वादिनिष्ट- प्रतियोगितायां तन्मतेऽवच्छदकतया यद्यप्यत्रान्वयदृ्टान्तदु भित्तं त्रापि व्यतिरेकेण वाचयत्वादिनिष्ठसुभवयत्वादिकमेव टष्टान्तः सम्भवतोत्यदोषः। अथवा यो azafa: स न तदवच्छेदकः
५१० अनुमानगादाघय्यां
दति सामान्यव्यापतौ कारणत्वादिव्यधिकरणकारणलत्वायनवच्छटक- aq एवान्वयदृष्टान्तः, प्रतियोगितावच्छेदकत्र-विषयतावच्छेद- कत्वसाधारणावच्छेदकतात्वस्येक्ये भ्चमविषयताव्यधिकरणतदव- च्छट्करजतत्वादावुक्तसामान्यव्यात्चिभङ्गवारणाय विषयतान्यत्वेन quae विगशेषणोय इत्याहुः |
aq कालिकादिसम्बन्धन घटादिठत्तिपटत्वादेः समवाया- दिना घटादिनिष्ठव्रतियोगितावच्छदकत्वखण्डनाय ana aa प्रतियोग्यत्रत्तितं तत्तव्सम्बन्धेन प्रतियोगिता वन्द कत्वाभाव- साधन पक्लतावच्छेदकतया हतुनया वा विवक्तणोयं, तथाच समवायादिसम्बन्धेन बाच्त्वादि्नत्तित्वाप्रसिद्योक्तरोत्या समवा- यादितम्बन्धन घटत्वाद्यवच्छित्रवाचयत्वाद्यभावखणख्डनानुपपल्तिः। नच प्रतियोग्यत््तित्वमित्यनेन प्रतियो गिनिष्ठावच्छेद कताघटकं- सम्बन्धावच्छित्राभादप्रतियोगित्वं विवच्तणौयं,तथाच घटलवादेवाच्- त्वादिनिष्टसमवायादिसम्बन्धावच्छिन्रभावप्रतियोगितया नाप्रसि- दिरिति वाच्यम् | अव्याप्यत्रत्तेः संयोगवदभावप्रतियंगितावच्छछेद्- कस्य प्रतियोगिनिाभावप्रतियो गितया उक्तघम्यस्य पच्चतावच्छद- कत्ते बाधस्य हेतुत्वे च व्यभिचारस्य दुर्वारत्वात् प्रलतियोगिनिष्ठ- मेदप्रतियोगितायामवच्छछेदकताघटकसम्बन्धनावच्छेदकत्वस्य विव- an व्यधिकरणएमंयो गादिमसम्बन्धन घटत्वायवच्छिन्रवाचयत्वायभा- वनिराकरणानुपपत्तिः तेन सम्बन्धन घटत्वादेभदप्रतियोगितायाम् अवच्छट्कत्वस्य वादिनोऽप्यननुमतलात् | एवं घटत्वादौ सम- वायादिसरम्बन्धेन वायल्वादिनिष्ठप्रतियो गितायामवच्छद्कलत्वाभावः
[1 ~| १
व्या्चिवादः | ५११
प्रतिगयोग्यप्रसिडया साधयितुमशक्वः। मैवम्) स्वप्रतियोगिकत्व- यदनुयोगिकत्वोभयाभाववदयादृ्सम्बन्धसामान्यको यः स खनि- छत्व-तस्सम्बन्धाव च्छिन्नत्वोभयाभाववत्ततरिषप्रतियो गितावच्छेद क- तासामान्यक इत्यथेविवक्षया सव्वैसामच्नस्यात् संयोदिसम्बन्ध- सामान्यं घटत्वादिप्रतियोगिकत्व-वायत्वादयनुयोगिकत्वोभयाभा- वसत्वात् प्रधमस्वपदेन घटवत्वाद्युपादानस्य मतदय एव सम्भ वात् तत्र खनिष्ठत्व-संयोगादिसम्बन्धावच्छिन्रत्लोभयाभाववद्ाय- तादिव्र्तिप्रतिघागितावच्छेटकतासामान्यकत्वसाधने नोदेश्या- सिडिरिति (१) |
प्रतियोग्यह्नत्तिश्च wat न प्रतियोगितावच्छेदक इति aa- Wig तथात्वे मानाभावादिति शेषः ननु समवायितया वाच्यत्वं नास्तोत्यादयाकारकः समवायित्वादेवाचत्वादिनिष्ठप्रति- योगितावच्छेदकत्वावगाहौ प्रत्यय एव मानमित्युक्तहेतोरसिदया- गड्यामादह, (तदिशि्टज्नानस्येति प्रतियोगितावच्छदकविशशिट- प्रतियो गिज्ञानस्याभावलोकिकप्रत्यत्तत्वा वच्छिन्ररेतुत्वादित्यथः | यदपि अन्यथा घटनित्विकल्पकानन्तरं घटाभावप्रत्ययापत्तरिति सूलप्रदभितयुक्या atid न समवायीति विशेषदशेनप्रतिवध्य- वाच्त्वत्वावच्छिन्रधभ्िकसमवायिलप्रकारकन्नानपयन्तापेक्ता स-
मवाचित्वावच्छित्रवाचयत्वाभावप्रत्यत्ते नायाति, तथापि खतन्महा-
नसोयत्व-वद्ित्वादिप्रकारकन्नानान्महानसोयवद्धिनास्तोति बुद्धय-
(१) मूले प्रतियोग्यहत्तिशचेत्यारिः नोदेग्यासिद्विरि तोत्यन्तः vist बद्धषु खाद्श- पुस्तकेषु नास्ति ।
५१२ अ्रनुमानगाद्ाधय्यां
नुदटयात् मदानसोयवद्धिनीस्तोत्याद्यभाववुद्ौ मष्ानसौयवङ्कि- त्वादयवच्छित्रत्वेन वद्धादिनिष्टप्रतियोगितावगादिन्यां यथा महानसोयल्वादिप्रकारेण वद्कित्वादययवच्छित्रविषयकन्नानं डतु स्तथा समवायितया वाच्यत्वं नास्तोत्यादिवुदरवायत्वादिनिष्ट- प्रतियोगितायां समवायित्लादयवव््छिन्नत्वावगाह्ित्वे anaifaar- feu वाच्त्वत्वादयवच्छिन्रधभ्चिकनज्ञानं अ्रपेत्तितं तथाच ame न समवायोति विशेषदभेनदशयामप्यनुभूयमाना तथाकारा प्र तौतिः कथमसुपपद्यतां तत्र तस्या वाच्यत्वादययनुयोगिकममवायित्ा- दयभावावलम्बनत्वोपगमे waaa तथःल्मुपैवतामिति गतं व्यधिकरण्धन््स्य प्रतियोगितावच्छदकत्वनेत्यभिप्राय दति भि- खद्यनुसारिव्याख्यानं, तत्रेयमनुपपत्तिरवतरति, तडस्मावच्छित्र- तच्रिष्ठप्रतियोगिताकाभाववुद्धो तदश्चप्रकारकतजन्नानत्वेन न हेतुलसम्भवः घटत्वेन यक्िञ्िदुघटज्ञानादपि यावदघटप्रतियो- गिकसामान्याभाववुडधवत्पच्या व्यभिचारात् सम्भवेऽपि वा दशित- fanuenam a निडग्पितावच्छेदककवाच्त्वादिधम्धिकसमवायि- alfeaqanaaaa व्यधिकरणधम्प्रावच्छिन्नाभावप्रतोतिनिव्वादा- arenarauaa अरकिल्चित्रत्वात् | न च afsaufaataaee- कक-महानसोयत्वप्रकारकवुदिं विना विश्हलमदह्ानषोवल-वद्कि- त्वप्रकारकनज्ञानसच्वेऽपि महानसोयवद्कित्वायवच्छिन्राभावप्रत्यक्ता- qua तदग्मसमानाधिकरणधम्यावच्छित्रप्रतियागिताकाभाव- बुद्धो तदग्रावच्छित्रधशिकतदरप्रकारकनज्ञानत्वन हेतुता वाये
fa कवायत्त्वावच्छछित्रघशथिकसमवायित्प्रकारकन्नान विना न
व्यात्चिवादः | ५१२
समवायिल्लावच्छिन्रवाचयत्वत्वसमानाधिकरणप्रतियोगिताकाभाव- भानसश्मव इति वाच्म्। महानसोयवङ्किलायवच्छित्रप्रति- योगितावां दव्यत्वादेरपि सामानाधिकरण्यादुक्काय-कारणभावो- पगमे द्रव्यत्रादयवच्छिव्रधञ्चिकमहानसोयतवादिप्रकारकङ्ञानस्याऽ- पि तादयप्रतियो गिताकाभाववदवपेक्षणौयतापत्तः | अरघ awa वदुत्तित्वन भासमानप्रतियोगिल्व तद्स्यावच्छित्रलावगाहिन्याम- wag तदम्मीवच्छित्रधशिकतदन्धप्रकारकन्नानत्वेन हेतुता महानसौोयवङ्किनास्तोत्यत च (१) वद्धित्वावच्छिन्िनिष्टत्वेन daa घटकतया भासमानप्रतियोगितं मदानसोयत्वावच्छित्रलं भासते सावच््छित्रवद्किव्र्तिप्रतियोगिताकत्वस्याभावांशे प्रतियोगिविरै- षणतापत्रमहानसौयत्वसम्बन्धत्वादिति aa वदह्कित्वावच्छिन- धर्च्िकमदहानसौयत्वप्रकारकन्नानस्यापेदा न तु धरम्मान्तराव- च्छिब्रधस्थिकस्य धर््मान्तरविशेषितवद्किहत्ितेन aa प्रतियोगि- ताया चअ्रभानात् इति वेत् तहिं प्रतियीगितावच्छेदकप्रकार- कन्नानमन्तरेणाप्यभावप्रत्यक्षसामान्यापत्तिः प्रत्यदविगेप एव तदेतुतायाः खीक्तत्वात्. एवमष्यनतिप्रसङ्कः प्रतियोगिविशेषिता- भाववदौ विशेषण्तावच्छदकप्रकारकङ्ञानसुद्रया प्रतियोगिताव- च्छट्कप्रकारकन्ञानस्य डतुत्वादटेव निव्वाहण सखतन्ततदेतुताया- निर्वोजत्वापाताच्च। अस्तु वता गरोत्येव हेतु-ईतुसद्वावस्तथापि सम- वायितया बाचयत्तन्रास्तोत्यत वाच्यतत्वसामानाधिकरणविभषि-
तखावच्छिन्नप्रतियोगिताया wa समवायिलसंसगंघटकतया मा-
(१) महहानसायवह्िनास्लौव्याकारकबुद्ाविति पा० | ६५.
-- =
५१8 अनुमानगादाधय्या
नोपगसप्भव्रेन वाच्यत्वत्वावच्छित्रध्िकसमवायित्वप्रकारक- Wag तत्रानपेत्णोयत्वसुपपद्यत इति । wre समाधानमव- धैयम्,तदुभवघम्ौ वच्छित्रप्रतियो गिताकाभावबुद्धौ तदुभयेकतर- धम््रावच्छित्रघन्थिकतदन्यतरप्रकारकन्नानत्वन हेतुता समवायि- तया वाचयल्लाभावस्य च व्यधिकरण-समानाधिकरण्योः समवाथि- त्व-वाच्ल्त्वयोदयोरेव प्रतियो गितावच्छेद् कत्वपयथापिरवश्यमङ्ने - काया समवायित्वमात्रस्य प्रतियोगितावच्छदकत्वे वाच्त्रत्वप्रका- रकन्नानमन्तरेणापि तादृशणभावप्रतोत्यापत्तेः। da समवायितया वाचत्वं नास्तोति प्रतोत्या समवायित्व-बाच्त्वत्वोभयपयासप्रति- योगितावच्ेद कत्वानवगाहने तस्याः समवायिवाच्यलवदिदमिति चमविरोधित्वानुपपत्ति्च तं प्रति समवायितया प्रमेयत्व- वाच्यत्वोभयव्रा स्तोत्यादिनिश्चयव्यात्रत्तेन agua प्रतियोमि- तावच्छेदकत्वपव्धाश्यवगाहिनिश्चयत्वनेव प्रतिबन्धकत्वात् । न च विलक्तणवाच्यतप्रकारतानिषेभनादटेव दशितनिश्चयव्यात्तिस- aa तदुभयांगेऽवच्छेदकतापयाष्यवगाहित्वमप्रयोजकमिति वा- च्यम् । यतम्तइ्ऽभावप्रतियोगितावच्छेदकत्पय्धा्निस्तदवच्छछि- न्रस्याभावविरोधित्लप्रयोजिका तदवगाहित्वमेवाभाववुडस्तदव- च््छित्रविशिष्टज्नानप्रतिवन्धकतायां तन्तं ससवायितया वाच्यत्व प्रमेयत्वोभयं नाम्तौतिवुदधेः ममवायित्-वाचत्वत्वोभयविशि्टवत्ता- वुद्धाप्रतिबन्धकत्वे समवायित्व-वाचयत्वत्वोभयांशे प्रतियोगिताव- च्छद कत्वपयास्यनवगादहिित्वमेव alt aw च समवायितया
वाचयत्वं नास्तीति धौसाधारख तस्यास्ताटशणधो प्रतिबन्धकत्वं नो.
। (~
व्यात्चिवादः। ५१५
्तोभयाभावबद्वरिति विशेष एव नोपपद्येत । यदि च एकस्याः प्रतीतेः प्रतिबन्धकत्वं नान्यस्य saa विषयतावेचित्यमारं वौज- मास्थोयते तदा समानाधिकरणघम्प्ावच्छित्राभावविषयिन्या घटो नास्तौत्यादिवुदरपि प्रतियोगितावच््ेदकत्वावगादहित्वं विलीयतां a हि तत्र घटत्वादिविश्िष्टघोप्रतिवन्धकत्वानुरोघमन्तरेण युक्तय न्तरं स्फ़गति, स च भवतामकिञित्वर एव, कपालसमवेत- दरव्यं नास्ति नोलघटोनास्तौत्यादिप्रतोतिव्याहठत्तप्रकारतावि- ओेषस्यैव तादशो प्रतिबन्धकतावौजत्वसम्भवात् तथाच ततेव सम- वायितया aaa नास्तौत्यादिव्यधिकरण्षम्मावच््छिन्नाभावद्इा- वपि वाचत्लांशे प्रतियोरितावच्छदकत्वावगाइहनमशक्यापद्क- qqafa वाचत्वत्वाद्यवच्छिन्रघश्यिकसमवायित्वादिप्रकारकन्नान- मन्तरेण न तत्सश्मवः। अथ यच्व-तच्ाननुगमेन प्रतियोगिताव- च्छछेटकभेदन तम्मरकारकन्नानडेतुतामेदस्यावश्यकतया मदमनसौ- यल्व.वह्िलारिरूपसमानाधिकरणधम्यावच्छित्राभावप्रत्यत्तं॑प्रति एकधम्मावच्छिन्रविरशेष्यकापरधग्मप्रकारकन्नानत्वेन Sqat वाचा न तु व्यधिकरणसमायित्व-समानाकरणवाचयत्वल्वादुभयधनग््व- च्छिन्नप्रतियोगिताकाभावप्रत्यत्ते, समवायित्वाद्यवच्छित्रप्रतियो- गिताकाभावप्रल्यत्तल्लावच्छित्रं प्रति समवायिलादिप्रकारकन्नान- aa Haars समवावितया वाच्यत्वं नास्तोति प्रतोति- निव्याहान्न तत्र बाचयत्वत्ावच्छित्रधरखिकसमवायित्वप्रकारकन्ञा- नापैन्तेति चेन्न, प्रतियोगिविशेषणतापत्नस्येव प्रतियो गितावच्छेद- कत्वमभावप्रतोल्यावगाह्यते न तु खातन्वायणति नियमेन सम-
५१६ अनुमानगादाधघयां
वायितया वाचयत्वन्नास्तोत्यादयाकारिकाया एव॒ व्यधिकरणधम्प्- वच्छित्राभावप्रतोतेरूपगन्तव्यतया समवायित्वविशिष्टवाचत्वत्वा- वच्छिन्रतेशिच्यावगादहिन्यां तादृश्वुद्धौ तु बाचत्वं समवायोति विशेपणतावच्छेटक विशिषटटविशेषणन्नानस्यापेक्ठितत्वेन विषकलि- तसमवायित्वादिप्रकारकन्ञानदटशायां ताहगाभावप्रव्यन्तस्यानुत्पच्या तदनो तदाप्तिवारणणय तादृशभावप्रव्यत्तऽपि वाचल्रत्वाद्- वच्छिन्रधन्ध्िकसमवायित्वादिप्रकारकन्नञानस्य हेतुताया अवश्य कत्वादिति। अच च विशिष्टवेशिच्चवोधं प्रति विशेषणताव- च्छेटकप्रकारकधौडेतुत्वननङ्गङव्यतां यथा घटत्वादिनिव्विकल्य- काट्घटाद्यभाकविपयकस्य घटो नास्तौत्यादिप्रत्ययस्य उपगमः तथा निध््ितावच्छेदककसमवायित्वादिप्रकारकन्ञानादपि सम- वाचित्वादययवच्छिन्रवाच्यत्वादययभावविषयकस्य समवायिवाचयतव्रा- स्तोत्वादिप्रल्यस्योपगमसम्भवाद्घटलादिप्रकारकज्ञानत्वन वाचख- त्लायवच्छिन्रधश्िकसमवाविलादिप्रकारकन्ञानत्वेन च प्रति- यो भिज्ञानस्याभा वप्रत्यक्तहतुता न सिध्यतोति विशिष्टवैशिष्चवोषै विशेषणतावच्छेदकप्रकारकज्ञानदेतुतामतमायिव्येव उक्तरोत्या अभावलौकिकत्वावच्छव्रं प्रति प्रतियोगितावच्छ्दकविश्िषट- प्रतियोगिनज्ञानस्य कारणतया तादटगकारणवाघेन व्यधिकरणधम्प्रा- वच्छित्राभावाप्रत्ययादिति मूलं व्याख्येयं, तच्वानुचितं, उक्त- विञेषकारणलाकल्यनो पजौव्यविशिि्टवे शिश्चबोधसामान्यहेत्ताख- यविगेषणता वच्छद कविजिष्टविरषणज्ञानाभावस्यैव दशियितुसुचि-
aad, अतो मूले `हेतुत्वादित्वस्यापैत्तणोयत्वादित्यथः, इत्वा-
१
aqifaate: | ५१७
श्येन प्रतियोगितावच्छदकविशिष्टप्रतियोगिन्नानस्याभावधिया अपेक्षणे वि शिषवेश्च्चिवोधै विश्षणतावच्छटकविशिषटटविशेषण- ज्ञानकारणत्वमेव ईतुत्वेनाभिप्रेतमित्याद, तथाच जन्यतायाम- भावविषयकत्वावच्छित्रत्रमविवच्यभमिति विशेषणतावच्छद्कवि- शिष्टविरेषणन्नानस्य विशिष्टवशिच्यदोधलत्वावच्छित्राभावधोनिष्ठ- जन्यताप्रतियोगोभूतस्याभावेन समवायितया ara नास्तोति प्रतोतेव्यधिकरणधम्ावच्छिन्राभावावगाहित्वासम्भव इत्यथेपरतया- व्याख्यानमेवोचितं न तु विश्िष्टवशिच्चवोधहेतुतायासुपजोव्य- कल्ययहेतुत्वान्तरपरतयेत्याशयेनादह. eifaal “विग्रेषणतावच्छेद- केति । अयम्भावः arsed समवायोति ज्ञानमन्तरेण समवा- यिवाच्त्ववानययिति विशिष्ट वंशिच्यबो घानुत्पच्या वाच्त्त्वा- वच्छिन्रनिरूपितत्वन भासमानवेशिष्चे समवायितावच्छिन्रनिरू- पितत्वावगाहिनि ज्ञाने वाचयत्वत्रावच्छिन्रधभ्मिकसमवायिलादि- प्रकारकन्नानत्वेन रेतुताकल्यनमावश्यकं समवायितया aaa नास्तोति व्यधिकरणधम््ावच्छित्राभावबुदधेरपि वाचयलत्वल्ाव- च्छिन्नोयत्वेन भासमाने श्रनुयोगितारूपवेशिश्चे समवाधित्वाव- च्छिन्नोयत्वावमाहितया aa तादश्न्नानमवश्यापेत्तषणौयमिति | ननु वेशि्यांशे वाच्लत्त्रनिष्ठघन्ितावच्छेदकतानिरूपक विरे- षणतापन्नस्रमवायिल्वावच्छित्प्रतियोगिताकल्वावगाहिवुद्ावेव तद- वच्छित्रधश्थिकसमवायित्वप्रकारकन्नानं हेतुः व्यधिकरणघन्प्राव- च्छिन्राभाववुद्ो च वाच्यत्वत्वावच्छित्र समवायित्वस्य विशेषणत्वं
नोपेयते अपितु तददिशेष्रणतानापन्नस्येव तस्य खावच्छिन्रप्रति-
५१८ अनुमानगादाघय्यौ
यो गिताकल्वसम्बन्ये नाभावांे विशेषणत्वमुपैयते वाचयत्वसंसगता- वच्छेद्कलतयेव वा तथाविधतदवच्छन्नत्वस्य प्रतियोगितां भान- मुपयते तथाच त्र नोपदशितज्ञानापेकषेल्याशक्लं परिजिहोष्॑भावं व्याचष्टे, ्रभावप्रत्ययो होति, “विशेषणस्य विशेषणप्रतियो गिघटा- दिनिरूपितविशेषणतापन्रस्य घटत्वादेः, प्रतियो गितावच्छेदकत्व- मवगाहते,(१) प्रतियोगितया भासमानघटादिनिरूपितविशेषणता- वच््छित्रा at खावच्छिन्नप्रतियोगिताकत्वसम्बन्धावच्छिन्रघरत्वादि- निष्ठप्रकारता तच्छालोभवतोति यावत् । नतु खवातन्तेयणः न प्रतियोग्यविशेषणत्वेन, घटत्वादेः प्रतियोगितावच्छद्कत्वम वगाहते इत्यनुषद्गनान्वयः, तादश सम्बन्धावच्छछित्रघटत्वादिप्रकारता प्रति- योगिनिरूपितप्रकारतानवच्छिन्ना न भवतोवत्यथः | "घटो नाम्तो- त्येवेति अ्रभावांशे खातन्वयण घटल्वादिवेशिध्योल्लेखरहिताया- एव इत्यथः | प्रतौतैः,° अनुभवादिति शेषः, एतावता किमायात- मित्यत mez, (तदि हेति,त्रवच््छित्रं' विशेषितं,.तस्छापि प्रतियोगि- तावच्छेदकत्वं"तस्य प्रतिया गितावच्छट कत्वमपि, तथाच मानाभाञन व्यधिकरणधग्मस्य प्रतियोगितावच्छटकत्वासिदिरिति ara: | aq व्यधिकरणधश्मस्य प्रतियोगिविशेषणतयेव व्यधिकरणधम्माव- च्छछत्राभाववधौ भानसुपेयते। न चैवं सति atenae: समवाचि- त्वादिरूपविगेषणतावच्छटकप्रकारकवाच्यत्वाटिज्ञानजन्यतावच्छ-- दकाक्रान्ततया तादृशज्ञानं विना व्यधिकरणधग्यावच्छिन्राभाव-
(१) एतेन "तट्ृवच्छट्कत्वमवगाद्ते' इत्यत्र प्रतियोगितावच्छदट्कत्वमवगाद्ते' दूति पाठः कुलचिदाद् पुस्तके वत्तत दूत्यनुमोयते।
ह
व्या तिवादः | ५१९.
बुदयानुपपत्तिरिति वाचम् | ्रमामकतादशक्नानटशायामेव तद्बुदु्रपगमात् विगेषद्शनदशायामपि आहायतबमकारन्ञान- सम्भवात् अनादहायस्यैव विशेषणतावच्छ्दकप्रकारकश्रानस्य विशिष्टवेरिच्चप्रत्ययदेतुल्वे विगेषदगशनकालोनायाः समवायितया वाच्यत्वं नास्तोत्यादिवुदरगत्या वाच्यलाद्यधिकरणकसम वायित्वाद्य- भावावगाहितल्लसुपेयते, वाच्यत्वं समवायि इत्याटिश्चमानन्तरं सम- वायिवाचयतवं नास्तोत्याकारकप्रत्यय एव व्यधिकरणधग्धस्य प्रति- योशितावच्छेदट्कत्वे मानमास्तां aa तदवगाहितायाः सब्वानुभव- सिद्दतेनापज्ोतुमश्क्यतलात्, ता ट शप्रतोतव्वाचयते समवायिल्वाभावा- वगादहित्वोपगमे ated वाच्यत्वं समवायोति च्रमापेन्नानुपपत्तरि- त्या णयेनाशङ्ते, “्यावगादत इति, समाधत्ते, "तहि wa एवेति व्यधिकरणस्य प्रतियो गितावच्छछेद कल्वांशेऽपि aa एव इत्यथः, वै शिच्चभान एवावच्छेदकताया भानादवकच्छेदकताया वेथिष्च- नियततया aga तस्या अपि वाधादिति ara) न चेवं "गवि शश्णङ्ः नास्तोति प्रतौतैरसिदरिति मरूलासङ्तिस्ताटश- प्रलौतैः शङ्कांशे शणोयत्वावगाहितानमभ्युपगमे wae zy निष्प्रतियोगितावच्छेदकलत्वावगाहनासग्धवात् तदवगाहित्वं wa- लात् उभयथापि ्यध्िकरणघम्मावच्छिन्राभावासाघधकत्ात्ताटश- प्रतोतिनिराकरणस्यानुपयुक्तल्लादिति वाचम् अभ्वान्तानामपि गवि शशणरङ्ग नास्तोति व्यवह्ारमूलकप्रतौतिसच्वेनोक्रनियमस्येवा- सिधा व्यधिकरणधञ्मावच्छिव्राभावसिदिनिष्प्रलयूहेव ताट्शप्रतोते- गोश्ङ्गाधिकरणकशभशोयत्वाभावावगादित्वोपगमे तस्या गवाधिकः
५२० अनुमानगादाघयां
रणकाभावावगाहितायामनुभवविरोघध इत्याशड्गसुलयाप्याश्रान्त- पुरुषोयगवाधिक्ररण्काभावावगाह्ितादटृशप्रतौतिनिराकरणपरतया तदृग्रनयस्यावतारणौयत्वात्। नन्वश्चान्तानां गवि aN" नास्तोति- प्रतौतिख्ा भृत् WATE नास्त तिप्रतोतिसु agi शक्यते सर्व्वे वामेव तथा विधव्यवहारदगशनादिव्या्ङ्गायां ‘Nae aria दिमरूलावतारो ata: | यदपि शशणङ्ग नास्तोतिशब्देन शभे BHT भाव इत्याकारकः शाब्दबोधो न णक्यते जनयितुम् अनुयोगिवाच- कपटोत्तरसप्तमोविरहेण निराकाङ्कत्वात् तथापि पदार्थोपस्ित्या- दिम्बूलकताटगमानसबोधजननेच्छ्या व्युत्पन्नानां तथा प्रयोग- दत्याशंयः | ननु घटत्वेन घटो नास्तोत्याकारकस्याभावप्र्यस्या- नुभविकतया प्रतियोगि विशेषणतापन्रस्येव प्रतियो गितावच्छेदकत्व- मरभावप्रत्ययोऽवगाहत इति न नियमः तादृशप्रतौत्या स्वातन्पण भासमानघटलत्वादौ प्रतियोगितावच्छदकत्वावगाहनात्, श्रन्यधा घटत्वेन इत्याकारकतानुपपत्तेः, तथाच azaa पटो नास्ति इत्यादावपि घटत्वादौ पटादिनिष्ठप्रतियो गितावच्छेद कत्वावगाहनं नितिरोघभेवेति व्यधिकरणघस्यावच्छित्राभावसिदिनिषयलयदेव | न च व्यधिकरणधन््ावच्छदकत्वावगाहनसम्भवेऽपि अतिरिक्ता- भावादिकल्मनभयेन तादृशप्रतोतेः पटाद्यधिकरण्कघटत्वादय- भावावगाहित्रमेव स्वौक्रियते इति वाचम् । असति बाधके तच्छब्टोल्लेखिप्रतोतेः तच्छब्दप्रतिपादययाथेविषयकत्वापरित्यागात्, चराद्यधिकरणकघटत्वाखभावस्य च घटत्वेन घटो नास्तोत्यादि- शब्दात् काथमप्यप्रतीतः, प्रतोतिबलात् पटार्थान्तरसिद्ौ पदाथे-
ie As
व्या्चिवादः | ५२९१
कर्प नागौरवस्य फलसमुखत्वेनावाधकलत्रात् | न च प्रतियोगिता- वच्छट्क विभिगष्टप्रतियो गिन्नानरूपकारणवाधरेन ताटृशप्रतोतेः व्य- धिकरणघम्मावच्चछिन्राभावावमाहिता न सश्चवलोति युक्तम् । पट- लाद्यवच्छित्रधश्डिकघरत्वादिप्रकारकन्ञानत्वेन प्रतियोगिन्नञान- हेतुतायां मानाभावात्ताटटशन्नानं विनेव घटत्वेन पटो नास्तोत्या- mara घटलत्वादिविशिष्टपटादिवेशिच्चानवगाडहिनोऽभाव- प्रत्यक्तस्य खोकारात्। बसतुतसु कुत्राप्यभाववुद्धो स्वातन्तेरण प्रतियोगितावच्छंट क विशि्टप्रतियोगिन्नानस्य चेतुता नासि । न च तद कल्पने प्रतियो गिन्नानशृन्यकाले नास्तौत्याकारकप्रतियोग्य- विषयकाभावप्रत्यत्तस्य घटत्वादिनिविंकल्यकानन्तरं विशेष्य विशेषणमिति रोव्या घटाभावप्रत्यत्तस्य चापत्तिरिति वाचम् । प्रतियो गिज्नानरेतुतामतेऽपि अभावे प्रतियोगितया घटादिरूप- प्रतियोगिन्नानविरोधिवाधादिग्रहसत्व प्रतियोग्यविषयकाभाव- ग्रहापर्तेर्ृव्यारत्वात् | यदि च निर्भ्बितावच्छेदककप्रतियो गिभाने विरोधाभावात् प्रतियोग्यविषयकाभावप्रत्ययोनापादयित् शक्यते, तथापि तादशवाघदशायां प्रतियोगिधमग्धितावच्छदकतानापन्रा- भावत्वप्रकारकस्य सखातन्दयण एरतियोगिविषयकस्य नस्ति घटौ- यक्ेत्याकारकसमूहालम्बनप्रत्यलस्यापत्तिः एवं घटत्वावच्छित्र- प्रतियोगिनाकाभावस्य यदा भानं तदा निविंकल्यकोपलखितदरव्य- त्ादेवि शेष्ये विशेषणमिति Gar घटादय भानापत्तिञच कारण- वाघेन न wad वारयितुं तादृशाभावस्य द्रव्यलावच्छछिन्नप्रति- योगिताकत्विरहेण तद्भाने द्रव्यत्वादिप्रकारकन्नानस्यानपेर्णात्। ६६
प्रर अनुमानगादाधयां
यदि च यादशप्रकारतावच्छितरे धम्य खावच्छिनरप्रतियोगिताकत्- सम्बन्धावच्छित्रधम्मवन्तरनिरूपितप्रकारता-तदन्यप्रकारतानिरू- पितविशेषणविषयतानिरूपितसंसगतासस्बन्धेन ज्ञानं प्रति अभा- वोयानुयो गिताविशेषभदस्य कारणतां कल्पयित्वा ईट णापत्तिः प्र तियो मिप्रकारतानिरूपितधग्धितावच्छद् कतापन्राहत्ति प्रकार तावि- शेषसम्बन्धेन लोकिक प्रत्यकं प्रत्यभावत्वभेदस्य कारणतां कल्पयित्वा च पूत्मापत्तिः (१) वायते तदा तावतेव सकलापत्तिवारणादलं प्रतियोगिज्नानरेतुत्या। न चेवमपि प्रतियोग्यविषयकस्याभाव- लाप्रकारकप्र्ययस्यापत्तिविना प्रतियोगिक्नानहेतुतां न wana वारयितं इति वाच्यम् । प्रतियोनिज्ञानं विना प्रतियोग्यविषयकस्य ददन्त्ादिना अ्धावप्रत्यन्नस्य इदटन्त्वादिरूपतादहगशविशेषणन्नाना- सच्चे च aera ब्रभावनिष्पिकल्पस्येटत्वात् अभावनिविंकल्य- कानुपगम्ने प्रतियोगिज्ञानदेतुतयापि तदारणासम्भवात् इदन्ला- fem अभावप्रल्क्त व्यभिचारवारणाय अ्रभावत्वप्रकारकाभावप्र- त्यक्तल्वावच््छित्रं प्रत्येव प्रतियोजिज्नानदेतुताया वाचयलवात्, विशेष- णानवच्छित्रविषयतासम्बन्धन vasa प्रति अभावभदस्य हतुतां qina agai च मयापि तथेव तस्य वारणौयल्लात् | वस्तु- तम्तु आपाद्याप्रसिङधव तादरफनलापच्छनवकाशः प्रसिडाया घटो नास्तोत्यादिवुडवटत्वादिविश्िष्टवैभिष्ावगाह्ितया aa प्रति- योभितावच्छद कघटत्वादिप्रकारकन्ञानस्य विशषणतावच्छदकन्ञा-
-=--- ---_-_- — ee -- a me ee
(१) नास्ति षटीय्चेत्याकारकसमृ हालम्बनप्रत्यत्तापन्तिरिययेः।
व्याक्िवादः । ५२३२
नविधया हेतुतायाः क्लुषललात् ताहटणकारणविरहाटेव न तच्छन्य- काले तदापत्तिः |
यत्त॒ अनाद्ायेप्रतियोगितावच्छेदकविशिष्टप्रतियोगिप्रकार- alana विशेष्योभरूनतत्तदस्छिप्रत्यासत्रोऽभावयरहडतुः त- थाच यस्य पुसः समवायिल्लादिविशिषटवाच्यत्वादिप्रकारकोऽना- हाय्येभ्रमोऽप्रसिदः तदौयः समवायितया वाचत्वन्रास्ती कारकप्र- त्ययो न व्यधिकरणघम््ावच्छित्राभावमवगाद्दितुमिदटट तदौयताट- शप्रतियोग्य॒पलम्भविरदहरूपतदोयाभावप्रल्च्कारणस्याप्रसिदधेरिति तत्पुरुषौयताटशप्रत्ययस्य वाचत्वादानुयौगिकसमवा विल्वाभाव- विषय कत्वस्यावश्यकत्वे uaaa तददिवयकत्वसुचितं एकाकार- प्रतोतेः पुरुषभटेन विषयवेवित्रयविरदहादिति भिग्रोक्तव्यधिकरण- धस्मावच््छित्राभावनिराकरणस्य पन्या; सोऽपि न साधोयान्। अभाववृदो खप्रतियो गितावच्छेद क वि शिष्ट-खप्रतियो गिमन्लो प- लम्भत्मेन एककारणतायाः खत्वाननुगसेन दुव्यैचतया fafag कारणताकल्पनस्यावश्यकत्वे यतर ताटटगोपलग्भप्रसिदिस्तदव ate- गोपलम्भानन्तरमभावव्रल्ययवारणाय तदभावहतुतोपगमाद्व्यधि- करणधन्चावच्छिन्राभाववद्ौ कचिदप्रसिद्धया तदभावहेतुलासम्भवे- ऽपि सत्रिकषीदिषघटितसामगरोतस्तदुत्पत्तौ वाघकादित्यत are, छदि पुनरिति,.स्वरपतवादेः विकदशून्यः, घटत्वेन घटो नास्तीति पाटः dea पटो नास्तोति पाटो न साधुस्तादृशप्रतौतेः पटाद्यनुयोगिकघटत्वादयभावावगाडिताया एव व्यधिकरणघम््प- वच्छिन्नाभावानभ्यपगन्तुभिरूपगमात् प्रतियोगिविशेषणतापब्-
५२४ अ्रनुमानगादाघधययां
स्येव प्रतियो गितावच्छदकत्वं भासत इति नियमस्य तदाकार- प्रतौ तिबलेनाशक्यवारणात्, “आनुभविक इत्यस्य व्यधिकरणधम्ध- स्यावच्छेदकत्वावगाह्तया अनुभवसि इत्यधेकतया at कथ- faq सङ्गमनोयः, "गोव्वाखगुरूणामपि न शक्वमित्यनेन प्रतोति- Higa ताटशाभावनिराकरणवन्तोमिखादय आर्तिप्ताः। यदि तदा इत्यनेन ताद्टगप्रतोतेरानुभविकतवे विवादं प्रदशयता
तादृशणणभावस्यापारमाथिकत्वं सूचितम् ।
इति ओोमडहामद्ोपाध्याय-गदाघरभट्राचाय्यविरचितायां अनु- मानचिन्तामणिरीधितिविह्ठतौ व्यधिकरणधम्डाव- च्छित्राभावघटितव्यासिलकद्णं सम्पृणम् |
व्या्धिवादः | ५२५
तच्चचिन्तामणौ पृव्वं पत्तः | अघ साध्यासामानाधिकरण्यानधिकरणत्वे सति साधिकरगणत्वं व्याप्िः केवलान्वयिनि साध्यासामाना- धिकरण्यं निरधिकरणे आकाशादौ ufasfafa चेत्र ।
तच्च चिन्ताम णि-दोधिती पूव्वेपक्षदोधितिः |
"साध्येति साध्यस्यासामानाधिकरण्यं येषु तेषामन- धिकरणत्वं तदभाववच्वमितियावत् ata सति साधि- करगत्वं तद् वच्छिन्राधिकरणताकत्वम् सतिसप्रम्याव- च्छेद कत्वलाभात्, तचचेान्यु नहत्तित्वम् एवञ्च साध्यवद्- हत्तिसकलपदा्थाभाववत्वं यदधिकरणताया अन्युन- afa तत्वमिति तु फलितार्थः |
गादाघयां faaat पून्मैपच् दौधितिविहतिः। 'साध्यासामानाधिकरणानधिकर णत्वे सति साधिकरणत्व- भिति लक्षणे दलयोः सामानाधिकरख्यं सतिसप्तम्यधः । षिरेष्य- द्लमहत्तिहेतुकातिव्याभिवारकपरमिति यधाञ्ुतव्याख्यानं न साधु
५२६& श्रनुमानगादाधययां
रत्तो साध्याधिकरणाहत्तिवसच्वात् साध्यासामानाधिकरणय- पदस्य साघ्यानधिकरणाधिकरगकत्वायर्धकतायाभमेव faite दलस्याठत्तिसाधारखसम्वात् तथाच सति एतादशसाष्यासामा- नाधिकरण्याप्रसिद्धया केवलान्वयिन्यव्यापेः साध्यासामानाधि- करण्यं नोक्रूपं किन्तु साध्याधिकरणानधिकरणत्वरूपं तदन- धिकरणत्वमप्यत्तिसाधारणम् अधिकरणाप्रसिद्धया अनधिकरणा- प्रसिदरछत्तौ तदसच्वात् इति चेटेदमपि केवलान्वयिनोत्यादि- ग्रन्यविरोधः, तेन गगनादौ साध्यासामानाधिकरखप्रसिदिद शनात् साध्यसमानाधिकरणे व्यभिचारिण्यतिव्या्षिधेत्यालोख aava- न्यथा व्याख्यातुसुपक्रमते, “साध्यस्येति, साध्यपदासापानाधिकः- रखपदयोव दत्र हिवलात् साध्यासमानाधिकरणलाभः, तदनधि- करणत्वं यदि तदधिकरणत्वाभावस्तदा केवलान्वयिनि श्रत्तरेव साध्यवदहत्तितया तदटनधिकरण्ताप्रसिद्ा अव्यात्चिरतीऽनधि- करणप अ्रभाववद्थंकतया व्याचष्टे, (तदभाववक्छमिति, सति- सप्तम्याः सामानाधिकरश्याथेकतया तदभाववत्वसमानाधि- करणसाधिकरणत्वस्य faafaaa warfegat वद्भयादयसमाना- धिकरणधूमत्वादिमच्चादव्यास्िरत आह, (तदवच्छिन्नेति, अवच्छ- दावच्छेद कभावः कुतो लभ्यते इत्यागङ्ायामाह, (सतिसपघ्म्येति, '्रनधिकरणत्वे सतोत्यत्र या सप्तमौ तत इत्यधेः, अवच्छद क- त्वलाभादिति तदभाववत्वरूपप्रकत्यथं ्रधिकरणतानिरूपकलत्व- रूपसमभिव्याह्ृतसाधिकरणत्वपदाधकटेणाधिकरणतानिरूपकता-
वच्छेद्कतालाभादित्यथः, अवच्छदकत्वञ्चेदनतिरिक्रवत्तित्वरूपं
Pa
व्यासिवादः | ५२७
विवच्यते तदा विषमव्याप्े घूमादावव्यासिः वद्कयसमानाधि- करणपदा्याभावस्य ईेतुशून्यसाध्याधिकरणसाधारणस्य Zafa- रिक्र्रत्तित्वात् साध्यव्यापक व्यभिचारिखलतिव्यासिश्च aa साध्य- खमनियतस्य साध्यासमानाधिकरणपदार्थाभाववकत्छस्य ईत्वनति- रिक्तदत्तित्वादत श्राह, (लच्चहेति, अन्यनहत्तिलं' व्यापकत्वं, समु- दिताथमादह, 'साध्यवदवत्तोति। साध्यानधिकरणाधिकरणकत्व- रूपं साध्याधिकरणानधिकरणकत्वरूपच् साध्वासामानाधिकरण्यं केवलान्वयिसाध्यक a प्रसिदातोति साध्यासामानाधिकरणय- पदस्य साध्यवदहत्तिताधेकता wlan, धूमवदहत्तिद्ृदल्वादय- भावस्य वद्किव्यापकत्वादतिव्याप्षिरतः साध्यवददत्तयो ये ये पटाधास्तदटभावकूटनलाभाय सकलेति, इयच्च साकल्यावच्च्छि- त्रतावत्पदाथीभावस्य केवलान्वयिव्वेऽपि न afar: साध्य- वहुत्तित्वावच्छत्नप्रतियोगिकंकसामान्याभावश्च निवेशयितुम शक्यः | येन येन सम्बन्धेन यस्य साध्यवदुत्तितवं तत्तत्सम्बन्धावच्छित्न- तदभावस्य निवेयनोयत्वात्, प्रतियोगितावच्छटकसम्बन्धायननु- गमेनाभावेक्यासश्चवात् । विगेषणताविशेषसम्बन्धमातनिवेशपन्न तत्तदननुगमविरहाटेक wa सामान्याभावो निवेश्नोयः। साध्यपदं साध्यतावच्छदकविशिष्टपरं रतो विशिष्टसत्तावान् जातेरित्यादौ गुणत्वादेः (१) शद साध्यवद्तित्वेऽपि न afer: | तदत्वच्च माध्यतावच््छेदकसम्बन्धेन बोध्यं, तन समवायेन वङ्गौ
साध्ये पञ्चतत्वादवंद्किसंयोगिहठत्तितेऽपि संयोगेन Say धूमे नाति-
ee ee = ie a,
१) न्ञानत्वाट्रितिपार।
रद अनुमानगादाधयां
व्याधिः | यत्पदं हेतुतावच्छटकविश्ि्िपरं saat द्रव्यं विशि्टिसच्वा- दित्यादौ नाव्याभि;। तदधिकरणता हेतु तावच्छदकसम्बन्धेन बोध्या तेन॒ समवायादिना धुमाधिकरण्ताया निव्किसाधारस्येऽपि न क्षतिः |
तच्चचिन्तामणि-दौ धितिः |
यथधासच्रिषेशे अधिकरणत्वस्य न aaa डतुता- वच्छट्कसम्बन्लाभायवा तत् । यैन येन सम्बन्धेन योयः साध्यवद्र्तिस्तेन तेन aaa तत्तदभावो- बोध्यः, एतेन साध्यवद् हत्तित्वं यदि साध्यतावच्छद क- सम्बसेन् faafad तदा समवायेन साध्यतायां साध्य- वदससमवेतस्य साव्वविकत्वात्सकलतच्छुन्याप्रसिदिः । अथ तदभावोऽपि तादृशेनैव सम्बन्धेन वाच्यस्तटा जातिमान् प्रमेयत्वादिल्यादाबतिव्याप्िः जातिमदसम- वेताना समवायेनाभावस्य केवलान्वयित्वादतएव न् संयोगेन समवायेन वा, इदं न जातिमञ्जातितवादि- त्यादौ साध्यवत्समवेतादयप्रसिदेश्च | नापि साधनताव- च्छट केन, ददमेतद्भृपभिन्नं गुणत्वादिव्यादावतिव्यापरेः। नापि विषयतया, uctad मेयलादिलयवाप्यतिव्याप्रः सविषथकमावस्यैव घटभिन्नविषयत्वात् घटनिविकल्य-
व्याभ्चिवादः | ५२८
asta घटत्वादिभानात् | नापि सम्बन्मावेग, द्रव्यं सत्वादिल्यादावतिव्यापरेः ठत्तिमन्म्रावस्येव खरूपसम्ब- aq महाकाले TATA च केवलान्वयित्वादि- ति प्रलुक्तम् | विशेषणताविशेषेण वा साध्यवदद्रत्तितवं वक्तव्यं सव्वं चैव तत्तदाक्तित्वे तत्तटन्यान्यत्वे तत्मका- रकप्रमाविषयत्वे वा तत्छलभम् । तेनेव सम्बनेन तद् वच्छित्रसामान्याभावो बाच्य इति |
meat विहतिः |
ननु डहेतुव्यापकतानिवेशेनैवोपपत्तस्तद धिकरणएत्व निवेशे वेय- ष्यमतग्राह, ‘aatafaan इति यथोक्तविशेष्य-विशेषणभाव- mau निवेश इत्यथः, “a वैयथ्यमिति उतु विभ्रेषितव्यापक- तायाः प्रज्लतलत्तणघ्टकतया तदुघरितस्य लक्षणत्वसम्भवेऽपि न वेयर्थ्यीवसरः, प्रलतलक्षर्वटकस्य तथात्वसम्भव एवाधि- कां शवेयर्यात् | वेयर््याभावेऽप्वनतिप्रयोजनकलत्वं दुब्धारमेवेत्यत- आह, 'हेतुतावच्छेदकसम्बन्धेति ईतुतावच्छेद कसम्बन्धेन Fa प्रति व्यापकताया लक्तषण्वटकत्सूचनयेत्यथः। सम्बन्धसामा- न्येन तु प्रति व्यापकताया निवेशे धुमादेवेङ्याद्यव्याप्यता- पत्तरिति wrt यक्िञ्धित्सम्बन्धेन साध्यवदठत्तयत्किच्ित्- सम्वन्धावच्छिन्नाभावनिवेभे धूमाद्यसमानाधिकरणायोगोलकल्वा- देव्य धिकरणसम्बन्धावच्छित्रप्रतियो गिताकाभावस्य वह्भया दिव्याप-
£ 9
Zo अनुमानगादाधयां
कत्वाटतिन्या्िः।! साध्यतावच्छेटकसम्बन्धेन साध्यवददठत्ति- atfefaaat च वच्यसाणशदोषाषणं दुव्वारतेत्यालोच्य साध्य वदृघ्रत्तितानिर्वाहकसम्बन्धाभावप्रतियो गितावच्छद क सम्बन्धयो रेकं faaafa, “aa येनेति, संयोगादिनायोगोलकल्वादेधूमादिमद- वरस्ित्वात्तव्ञ्बन्धावच्छिन्रतट्भावस्य च वद्कयादिव्यापकत्वादति- व्या्धिरतः "येन येनेति वोषा, तत्तदभाव इति, संयोगादि सम्बन्धा- वच्छित्रसाध्यवदटसंयुक्ततादयवच्छित्रसानान्याभावा एव यथासम्भवं AAUIZAT:, न तु तत्तत्पदाघानां तत्तद्वाक्ित्वपवच्छित्राभावाः, अनन्ताभावनिवेशप्रसङ्गाद्दित्यवध्रेयम्। एता शविवन्ताप्रथोजनं ट्शयति, “एतेनेव्यादिना, “साष्यतावच्छद कसम्बन्धनेति अस्य चाभावप्रतियोगितयह भाममानायां छत्तावन्वकः, समवायेनेति, संयोगादौ नामप्युपलन्नणं, “साध्यवद समवेतस्यति, मेयत्वादेरिति He) शअरसमवेतपदमप्यसंयुक्तादयपलक्षणएपरं, “सकलतच्छ्ृन्ये ति साध्यवददत्तिसकन्पदार्घाभावाप्रसिदधिरित्यथः, एकसखम्बन्पेन व्यभि- चारनिरूपकाधिकरण्ठतरपरसस्वन्धावच्छिन्राभावस्य डेतुव्याप- कतामादायातिव्याक्िवारणाय साध्यव्टठत्तः सम्बन्धसामान्येना- भावोऽवश्यं विवत्तणोयः | संयोग-समवाय-सखरूपाटि निसम्बन्धता- विशेषाणां भिथो भित्रलऽपि सम्बन्धतात्रनानुगतानां atafas- ग्रतियो गितावच्छद कसम्बन्धतावच्छद कते मानाभावात् | सामान्य- विगेषभाकेनावच्छद्ावच्छदकभ्चूतसम्बन्धतयोभदेनात्माखयविरहात्, प्रत्येकं रुकलसम्बन्धावच्छ्क्रिभावकट wa वा निवेश्य इत्यः.
भिप्रायेरदं, अन्यया मेयव्वादेरपि समवायादिना अभावप्रसिद्धया
व्याप्चिवादः1 YR
TAF AIT: । 'ताटशेनेवेति, एवकारेण सम्बन्धसामान्यव्यवच्छेदः, तावतैव धूमवान् वङ्करिल्यादावतिव्यास्षिवारण्सम्भरवादयोगोलकौय- वह्भयादेः साध्यतावच्छदकसम्बन्धेनाभावस्य हेतवन्यूनहठत्तिता- विरहादिति भावः। जातिमानिति समवायेन जातित्वावच्छित्र- aaa व्यभि चारिणीत्यथंः, “के वलान्वयित्वादिति व्यधिकरणसम्ब- न्धावच्च्छिन्रप्रतियोगिताकत्वनेत्यादिः, केवलान्वयित्वे सुतरामेव हेत्वन्युनहत्तिल्लमिति तदभिधानम् । विशिष्य समवायादि सम्बन्ध- निवेशनं निरस्यति, श्रतएबेति एतादग्पतिव्यासरेबेत्यथः, संयोगेन समवायेन दा साध्यवदह त्तस्तेनेव सम्बन्धनाभावः शक्यनिषेण इति शेषः । जातिमद संयुक्तस्य शंयोगेनाभावस्यापि केवलायित्ादिति भावः | एतत्पचहये अधिकामव्यात्िमादह, ‘sefafa, समवेता- टरौल्यादिना संयुक्तपरिग्रहः | 'साघनतावच्छेदकंनेति, सम्बन्धेनेति
ओषः । साध्यव्रदहत्तिरित्यादिकमपि पुरणोयं, एवसयेऽपि, खाल्यादिसाध्यके व्यभिचारिणि सखरूपसम्बन्धस्येव साधनताव- च्छेद कतया तेन सम्बग्धन साध्यवदछत्तिजातित्वारेस्ताटश्सम्बन्धा-
अच््छिव्राभावस्य ₹हेत्व्यापकत्वन नंतत्कल्पेऽतिव्याश्निरित्याश्ड्गव-
ar: | (इदमिति पक्चनिरंशः 'एवरदित्यस्य पन्ननिर्णताभ्चस-
परोद्ाय, तथा सति रूपत्वावच्छित्रभेदस्य साध्यतलाभेन तादटश- साध्यवदसमवेतस्य रूपत्वादेः प्रसिद्धया अतिव्यास्यनवकाष्यात् | “्रतिव्याप्तरिति, एतद्रूषमरात्रसमवेतात्रसिदा रतद्रूपभित्रासम-
वतस्य समवायरूपसाधनत वच्छेद कसम्बन्धावच््छिन्नाभावस्य व्यधि-
करणसम्बन्धावच्छिन्राभावतया केवलान्वयित्वादिति ara: | aazi-
५३२ अनुमानगादाधयथयां
दिमाचरसमवेतस्य रूपादेः प्रसिद्धया गुणत्वरूपेकव्यक्तिकानु सरणम् | नापि विषयतयेति, व्यभिचारिणि साध्यवदविषयकस्य व्यभिचा- रनिरूपकाधिकरणविषयकन्ञानाटेविषयतासम्बन्धावच््छिव्राभाव- मादायातिव्यासिनिराकरणासम्भवात् शङ्गावतारः। “acid मेयत्वादित्यत्रापौल्यपिना पूर्व्बोक्रसखलपरिग्रहः, घटभेदसाध्य- कस्य नानाव्यक्तिविपक्षकत्वं द्रव्यविपक्तकत्वच्च पव्वोक्तस्थलादिगेष- इति पूञ्यकल्यापेत्तया एतत्क्तस्यातिहेयतासूचनायेतस्याधिकस्य प्रदशनम् अतिव्यापिवौजं, विषयतया साध्यवददत्तेस्दत्सम्बन्धाव- च्छिन्राभावस्य केवलान्वयित्तं दशयति, (सविषयकेति, "मात्रपदं कत्ख्रपरं, घरटभिनत्रविषयकत्वादिति, घट इत्याद्याकारकस्य घटा- दिविषकन्नानादटेरपि विशेषणौभ्रुतघटत्व-तव्सम्नन्धविषयकत्वाहदिति भावः। aq विशिष्टबुदधे विशेषरणदि विषय कत्वनियभेऽपि षटभित्रा- विषयकं घटनिविंकल्यकमपि सम्भरवतोत्यत श्राह, छटनिलिविकल्य- केऽपोति, 'वटत्वादोत्यादिना रूपादिपरिग्रहः, तद्धासकसत्रिकषी- दिघटितसामग्रया afa तदानीं सच्च(दिन्द्रियाणां खबव्यवस्थापक- गुणपुरस्कारेणेव प्रवत्तखान्तुषादौ रूपादिभानस्यावश्यकत्वाञेति भावः | सम्बन्धमात्रेणति, सम्बन्धमात्रेणए साध्यवद् त्रत्तित्वं साध्य वत्सम्बदत्वसामान्यं साध्ववदाघेयलसामान्यं वा, तादटृशसम्बन्धना- भावय सम्बन्धत्वावच््छिन्नप्रतियोगिताषच्छटकसग्बन्धताक एक एवाभावः प्रतियोगितावच्छंदकतया प्रसिडा ये सम्बन्धास्तदव- च्छित्राभावक्ूटौ वा, सखरूपसम्बन्धेनः कालिक विलक्षणसम्बन्धेन, ‘qaafafa, यत्र॒ साध्यवति साध्यतावच्छेदकसम्बन्धनावत्तमानं
of?
व्याञ्चिवदः | ५२२
fa सम्बन्धेन कचिदपि न awa तत्रापि विशेषणताविशेषेण साध्यवदछत्तस्तन सम्बन्धेन व्यभिचारनिरूपकाधिकर एतत्तवसतुनः प्रसिद्धया तस्य ताटशसम्बन्धावच्छित्राभावमादायेवातिव्यास्िनिरा- करगसम्भवादिति भावः एवं सति विशेषणताविशेषस्येव विशिष्योपाटानसुचितं सम्बन्धान्तरनिषवेे प्रयोजनाभावादित्या- शयेनाह, “विशेषणता विशेषेणेति दंगिक विशेषण तयेत्यथेः, एवं सति दशिंतातिव्यासोनां नावकाश इति सूचयित व्यभिचारनिरू- पकाधिकरणे तेन aaa afaafa तेन सम्बन्धेन साध्यवद- हत्तित्रसौलम्यमाद, ‘aaaafa, व्यभिचारिहेतुक इति शेषः | तत्तइ्रक्तित्व इति यद्कौो हेतोः साध्यव्यभिचार इत्यादिः, अयोगोलकादिनिष्ठतत्तदप्क्तित्वं तन्माव्रत्तिरूपादयात्मकमेव न तु पटाधौन्तरं तस्य च न विशेषणताविशेषेण afafefa कैव- लान्वयिनं तस्य तादशसम्बन्धावच्छित्राभावमादाय नातिप्रसङ्ग निराकरणसम्भव इति aa तत्सौलभ्यमनुपयुक्मित्याशद्धय "तत्तद- aaa इति, तत्तदग्रक्रिलावच्छित्रमेटोऽपि खप्रतियोगितावच्छे- दकभेदप्रतियोगितावच्छटक तद्दगक्तित्वादनतिरिक्त एव॒ तथाच वच्यते ‘a हि घटभिन्रभेदी azarefafcaa carmen, 'तत्- प्रकारकेति तद्दाक्तित्वादिप्रकारकैत्ययः, तप्मरकारकश्चमविषयत्स्य साध्यवत्यपि सम्भवात् प्रमेति, ‘ad’ तेन सम्बन्धेन साध्यवद् ठत्तितं, विशिष्य समवायादिसम्बन्धनिवेशे जात्यभावादिसाध्यकस्यले तेन सम्बन्धेन साध्यवदव्रत्तिलाप्रसिदधिर्क्ता वि्षणता विशेषस्य विशिष्य निवे तु नतदौषावसर इति सूचयतु aaa asal anaafas-
५३४ ्नुमानगादाघय्य
तदृव्यक्रिलादौ तेन सम्बन्धेन साध्यवददहत्तित्वप्रसिदधिपरमिदटसिति aa सम्भवति ज्ञयत्-वाचत्वाभावादिष्वेव तव्रसिद्धिसम्भवात् तत्त दप्रकित्वादयानुधावनस्य वेयथ्यापातात्, अभावे तत्सम्बन्धावच्छिन्र- प्रतियोगिताकत्वानिवेशे यक्विचित्सम्बन्धावच्छछिन्राभावमादायाति- व्यासिः, सम्बन्धसामान्येनाभावनिवेशे च तेन सम्बन्धेन साध्यवद- वत्तः साध्यवत्समवेताटेस्ताटटणणभावस्य ₹हेतुमत्यसच्वादसम्भव इति तन्नि्रेणयति, ‘aaafa, इदानीं प्रतियोगितावच्ेदकसम्बन्धा- दयनुगमेन एक एवाभावो निवेशयितं शक्यत इत्यभिप्राये णाद, (तद वच्छित्रसामान्याभाव इति ताहगसाध्यवटरल्रत्तित्वावच्छित्र-
सामान्याभाव इत्यधेः |
—_—_-- - `
तच्चचिन्तामणि-दौोधितिः। ,
केचित्त नञव्यत्यासेनासाध्यानि साध्यविरोधौनि साध्यासमानाधिकरणानोति वावत् तानि सामानाधि- करण्यानधि करणानि यस्य तत्वम् साध्यसामानाधिकः- रण्याभावव्यापकाभावरप्रतयोगिसामानाधिकरण्यसा-- मान्यकत्वमिति फलिताथः। अच च साध्यसामानाधि- कारण्यं साध्यतावच्छेद कसम्बन्पेन साध्यवति हेतुताव- च्छदकसम्बसेन ata) wy सामानाधिकरण्यं हेतु तावच्छैद कसम्बन्धेन हेतुमति तेनेव दत्तिः तेन समवायेन पृथिवीलादेः साध्यतायां व्यभिचारिणि
x4
व्याच्चिवादः | ५२५.
कालिकसम्बन्धेन हेतौ घटादौ द्रव्यत्वादेश्च समवायेन साध्यतायां समवायेन fat सत्व-गुगत्वादी नाति- प्रसङ्गः। नवा संयोगेन वह्कयादौ साध्ये समवायेन तदाप्यस्य रूपविरेषादटेः कालिकसम्बनखनाधिकरशं काले wee च कालपरिमाग-स्पन्दत्वादेः समवायेन तदधिकरणं घटादेः संयोगेन दत्तावपि चाप्रसङ्गः, सम्बन्धविशेषेण व्याप्यत्वलाभाय साधिकर णत्वमिल्याह- स्तचिन्लम् | . गादाघरो faafa: | मिथव्याख्यानसुपन्यस्यति, ‘afafafa, 'नञ्-व्यात्यासेनः साध्यपदानन्तरं AAA नजस्तत्पूत्वाभिसम्बन्धेन, तथाचा- साध्यसामानाधिकरखति वक्तव्ये साध्यासामानाधिकरर्धेत्यभि- धानं प्रमादेनेति wa) असाध्यपदस्य साध्यभिन्नाधकत्वे एतदुत्तिधगमवानेतच्वादित्यादयतिरिक्ते waa खाध्यभिन्रस्य हतु- सम(नाधिकरण्तया कचि साष्यभिन्नाप्रसिद्धया अव्या्भिरतो amaze विरोघाथेकतामाह, "साध्यविरोधोनीति, विरोधस्य तद- भावव्याप्यतारूपत्व केवलान्वयिनि साष्याभावाप्रसिदया अव्यात्ति- रतः “साध्यासमानाधिकरणानीति, केवलान्वयिन्यदत्तावेव साध्या- सामानाधिकरश्यप्रसिदिः, व्यभिचारिहंतुकेऽपि साध्यासामानापि- करणयस्यान्ततोऽठत्तरेव हेलसमानाधिकरणतया अतिव्या्िरिति साध्यासामानाधिकरण्यरूपोदृश्यतावच्छद कावच्छटेन हतसाम
५२६ अनुमानगादाध्ो
नाधिकरणरूपविध्रैयान्वयोऽत्र faafaa इत्याश्येन व्यापकत्वरूप- मवच्छिन्रत्मन्तभावयन् साध्यसामानाधिकरण्याधिकरणत्वाभावे अधिकरगत्वांशमनतिप्रयोजनकतया परित्यजन् फलितायेमाह, (साध्यति साध्यतावच्छ्दकविशिष्टाधेकं, तेन विशिष्टसत्तावान् जातरित्याटौ नातिव्या्िः व्यापकत्वं तदत्रिष्टान्योन्याभावप्रति- योगितानवच्छेदकत्वं न तु तत्समानाधिकरणात्यन्ताभावप्रति- यो गितानवच्छद कधम्व चम् भ्रभावत्वादिकमादायातिप्रसङ्गाद्गौर- वाच | साध्यादिनिष्ठहेतुसामानाधिकरणयव्यक्तिविशेषाभावस्य साध्य सामानाध्िकरणयाभावव्यापकतामादायातिव्याप्तव्वारणाय सामा- wage व्यापकाभावप्रतियोगितावच्छदकसखविशि्टसामानाधिकर- रत्व कधम्यवच्चमिति तु निष्कषः । तेन व्यभिचारिडेतुसामानाधि- करण्यसामान्य-गगनोभयत्वादयवरच्छित्राभावस्य साध्यासामानाधि- करण्यव्यापकत्वेऽपि न afa: | aad हेतुतावच््छेदकपरं, तददि- शिषटसामानाधिकरण्यनिवेशणात् द्रव्यं विशिष्टसच्चादिव्यादौ नाव्यात्चिः | ‘at सामानाधिकरण्यंः हेतुसामानाधिकरणय, साध्य- तावच्छेदकसम्बन्धनिवेगस्य व्यादठत्तिमाह, (समवायेन एथिवोला- देरिति व्यभिचारिणि डतो घटादौ नातिप्रसङ्गः, safaaw सम्बन्धः, ठत्तिमन्मा तस्येव कालिकसम्बन्धेन एथिवोत्वाधिकरणकराले तादश्डहेतुतावच्छदं कसम्बन्धन ठत्तरतठत्तिमादनि्ठतदभावं प्रति खेतुसामानाधिकरखयाभावस्य व्यापकत्वेऽपि समवायरूपसाध्यताव- च्छट्कसम्बन्धन साध्याधिकरणएयथिव्यादिनिरूपितकालिकसम्बन्धा- वच्छछिन्रहच्यभावस्य महाकालादो हेतुसमानाधिकरणे जन्यषथिव्य-
व्याञ्निवादः। ५३२७
समानकालौीने Wade waa a प्रत्यमुष्याव्यापकत्वादिति भावः। साध्यवदुत्ितव डेतुतावच्छदकसम्बन्धनिदेगनप्रयोजन- माह, द्रव्यल्वाटेख्त्यादि, समवायेन स्ाध्याधिकरणमहाकाले वत्तिमन् मात्रस्यैव कालिकसग्बन्धेन ad: साध्यवति सम्बन्धसामा- न्येन caw प्रति हेतुमहुत्तित्वाभावस्य व्याप्रकल्वऽपि गुणला- दिसाघारणं हेतुतावच्छदटकसमवायेन द्रव्यादिव्त्तिलाभावं प्रति तस्याव्यापकत्वादिति भावः। रहतुमच्व इहेतुतावच्छद कमसम्बन्ध- निवेशनप्रयोजनमाह, संयोगेन agit साध्य इति afsara एतदरूपादित्यादावित्यथेः, (सस्वायेनति व्याप्यलान्वयि, कालपरि- माण-स्यन्दलवादेवृत्तावपि नाप्रसङ्गः इत्यन्वयः । काले कालपरि- माणादेवृत्तिकथनेन साध्यतावच्छेद कसम्बन्धेन साध्यवति हेतुता- तावच्छदकसम्बन्धन हत्तरभाववति तत्र सम्बन्धसामान्येन हेतु- HANAN तस्य तादटृशभावव्यापकत्मित्यव्याप्षि- प्रसकिबौजं दशितं महाकानलादिनिष्टो यो बह्कयादिसंयोगस्तत्सा- धारणरूपेण संयोगस्य साध्यतावच्छटकसम्बन्धत्वे मदहाकालपरि- माणे साध्वसामानाधिकरणयाभावासम्भवात् स्प्न्द्त्वानुधावनम् | चतुथ सम्बन्ध प्रवेशप्रयोजनमाद, (१) “समवायेनेति, "तदधिकरणे" रूपविशेषाद्यधिकरणे, छघटादेः संयोगेन हत्तावपोति | एतेन सम- वेतस्याभाववति घटादौ हेतुसमवायिनि सस्बन्धसामान्येन छतत रभावसत्तात्तस्य ताटृशाभावाव्यापकत्वं दशितम् । सत्यन्तस्येवा- afaanadaat साधिकरणत्वमित्यस्य ्रैयव्य माशङ्याद, "सम्बन्ध
पीर
(१) चतुघसम्बन्धप्रवेशफलमादहति Ue |
€ G
= —e_
५२८ अनुमानगादाधय्या
fanaufa उपशितसम्बन्यनिवेशलाभायेत्यथः, तथाच साधि- करणत्वं लक्षणे न निकेश्यमिति ara: | 'तचिन्दयमिति, चिन्ता- वौजम् एतद्रूपभिन्नं गुणत्वात् महाकालान्यो घटादित्यादावति- aifa:, हेतुतावच्छेटकसमवाय-कालिकादिसम्बन्धन साध्यवद- वत्तित्वस्य तेन सम्बन्ध नादत्ताषेव प्रसिदः, तादात्मेयन सव्वैविषयक- ज्ञानादिसाधारणे साध्ये(१) विषयितया हतावव्यासिः तेन सम्बन्धेन साध्यवदसम्बडाप्रसिदः | यदि च सामानाधिकरण्यदयघटक- वत्तित्वदये डतु तावच्छेदकसम्बन्धं परित्यज्य सम्बन्धेक्यं विशेषण- ताविरेषसम्बन्धो वा निवेश्यते तदा नैतदहोषावकाश इत्य-
वघेयम् |
तत्व चिन्तामणिः | साध्यासामानाधिकरण्यं हि न साध्यानधिकरणा- धिकरगत्वं साध्याधिकरगानधिकरगत्वं वा केवला- न्वयिनि यत्किश्चित्साध्याधिकरणानधिकरग धूमे aaa: | नापि खसमानाधिकरकणात्यन्ताभावाप्रति- योगिसाध्यसामानाधिकरणर्यं पव्वं तौयवङ्कम्यहानसौ- यधूमसमानाधिकर णालयन्ताभावप्रतियोगितवात् द्रव्य- त्वादेरव्याप्यतापत्ते् | न च प्रतियोगिविरोधितवं व्याप्यहत्तित्वं वा अभावविशेषगं देयं संयोगादौ साध्ये
~~
(१) सञ्ेविषपयकन्नानमसाघधारणस्!ध्यक्रे चेति ato |
व्या्िषादंः । ५३८.
सच्वादेरनेकान्तिकत्वाभावप्रसङ्गात्। न हि प्रति. योगिषिरोधौ सयोगादेरपरोऽलयन्ताभावोऽस्ि अधि- कर णसेदेनाभावभेदाभावात् | नापि साधनवच्रिष्ठान्यो- न्याभावाप्रतियोगिसाध्यवत्कत्वं at: मूले ad: कपिसंयोगवाघ्रै्वाधितप्रतौतेः तदन्योन्याभावस्यापि तव सत्वात्! न चेदं भेदाभेद, अवच्छेदकमेदेन तत्- ¦ सत्वाभ्युपगमात्, साधनवच्रिष्ठान्योन्याभावाप्रतियोगि- साध्यवदास्येति षष्ठयधव्याप्य-व्यापकभावानिरूपणात् साध्य-साधनयोर्वयािनिरूष्यत्वात् बद्किमत्यव्वं तस्य धूम- वम्महानसनिष्ठान्योन्याभावप्रतियोगित्वाच्च विशेषा- भावकूटादेवाभावव्यवडहारोपपत्तौ STATS माना- भावात् नापि साधनसमानाधिकरणयावदम्धनिरूपि- तवेयधिकरण्यानधिकरणसाध्यसामानाधिकरण्यं सा- धनसमानाधिकरणस्य प्रमेयत्वादेर्वेयधिकरण्याप्रसिक्े महानसादौ समवायितया बवद्धि-वह्किमतोरल्यन्ता- न्योन्याभावयोः सत्त्वात् धूमादावष्ठक्रलचणाभावाच्च ।
चिन्तामशि-दोधितिः1 तथाश्रुतं यधासम्भवे विकर्प्य दूषयति नेत्यादि | नन्वप्रतियोगिपदेन प्रतियोगितानवच्छटकावच्छिन्न
५४० अनुमानगादाध्यां
वक्तव्यमत आह, टरव्यत्वादेरिति, श्रतियोगिविरोधितः प्रतियो गि-तद् धिकर णाद्रित्वं, arate खसमा- नाधिकरणात्यन्ताभावाप्रतियोगित्वम्, अधिकरणेति, तथासल्यभाव एव न सिध्येदिति ara: | संयोगाय- भावस्य च द्रव्यं प्रतियोगिसामानाधिकरण्यमव्याप्य- afaagq प्रतियीग्यधिकरणौभूतद्रव्यदत्तित्वं खा- कर रभूतद्रव्यनिष्टालन्ताभावप्रतियोगिल्वं zw च प्रतियोग्धसामानाधिकरण्यं व्याप्यहत्तित्वञ्च प्रतियोग्य- नधिकरगौभूतगु णहत्तितवं खाधिकरगोभूतगुणनिष्टा- त्न्ताभावाप्रतियोगित्वम् एतानि च न भेदकान्य- विरोधात् सामान्यतश्चाव्याग्यदत्तौ प्रतियोमिसमाना- धिकरणे च न तथधात्वव्यतिरक इति भावः। ननु साध्यवान् यस्येति साध्यवति समस्बन्योऽन्वेष्टव्यः स- चाधिकरगलत्वं साध्य-साघधनयोरपि सामानाधिकरण्य मेदै्यतो दूषणान्तरमाह, “साध्येति | साध्यत्-साघनत्वे व्याशचिप्रतियोगित्वानुयोगितवे, यत्तङ्नाामेव व्या्धिनि्व- तव्येल्यत आदह, ववद्गिमटिति। ननु यत्छमानाधिकर- रान्योन्याभावप्रतियोगितावच्छेदकं agate न भवति तद्रूपावच्छिघ्रेन सम॑ तख सामानाधिकरण्य
व्यात्चिवाद्ः । ५४१
व्यापिरिलथः। न च धूमसमानाधिकरगान्योन्या- भावप्रतियोगितावच्छैदको व्कित्वावच्छिन्रो बह्निः धूम- वान् बद्िमात्रैव्यप्रतौतेरत आह, “विशेषेति । य एव yaa asa: धूमसमानाधिकरणास्त एव चे काधिकरगत्तित्वावच्छिन्ना वङ्किमल्सामान्यभेदवचिं उपपाद यन्ति(१) तत्मरतियोगितावकच्छेदकश्च बद्किताव- च्छिन्नोबद्किरितिभवव्यव्या्िः। साधनेति, वेयधि करण्यं तदनधिकरगणहत्तित्वं तच्च केवलान्वयिनः साघधनस्या- ufasa अतिप्रसञ्चकञ्च पृथिवो द्रव्यत्वादिल्यादौ, अतः समानाधिकरगोपादानं, धूमादेरपि न वह्भगयादिसमा- नाधिकरणद्रव्यत्वादयनधिकरगहत्तित्वमतो यावदिति | यदापि प्रधिवौलादिसमानाधिकरणघटलत्व-पटलत्वाय- नधिकरणहत्तितवं द्रव्यत्वादेस्तद नधिकरणमावदत्तित्वञ्च निखिलघट-पटादिषरूपादौनां तथापि तादशधम्भानधि- करणमावहत्तिलानवच्छैद् कसाध्यतावच्छेद कवत्वं॑बो- व्यं, न हि परृथिवोत्वसमानाधिकरणस्ताटशः कश्चिदे- awa यद् नधिकर णमा वबहत्ति तावच्छेदकं रूपत्वादि, धूमत्वादिकन्तु बह्ृयादिसमानाधिकरणायोगोलकलत्वा-
a ee ~~~ ~
, (१?) जनयन्तीति ate |
५४२ ्रतुमानगादाधथ्यां
दयनधिकरणमावहत्ति तावच्छेदकं, तद्वच्छेद्कत्वञ्च तदनतिरिक्तहत्तिव्वं तच्च ॒तच्छन्यधरम्माहत्तित्वं तेन मेयत्वसमानाधिकरणगुरत्वायानधिकरगमावद्रत्तितान- धिकरणगगनादिव्र्तित्वेऽपि द्रव्यत्वस्य द्रव्यसाध्यक- मेयत्वे नातिप्रसङ्ः |
गादाधरो faafa: |
ययाव्या ख्यातलक्षणस्य निर्दोषतया मूलोक्तदूषणासङ्गति- angie, ‘aargafafa ‘guadteaa सम्बन्धः, “यथा- सम्भवमिति fanufaarfaned, साधनसमानाधिकरणा- भादाप्रतियो गित्रघटितलक्षणे नानाव्यक्तिसाध्यस्य वि्ेषाभाव- मादाय दत्तं दोषमुडत्व दूषणान्तरमवतारयति, (नन्विति, भ्रति- योगितानवच्छेदकेति | न चैवं धूमवान् वङ्करिव्यादौ धुमादेस्तया- विधद्रव्यतल्ादयवच्छिब्रत्मादाय दौषः, अनवच्छदको यो धम्मस्तद- वच््छित्रसामानाधिकरख्यं तदरूपावच्छिन्रिनिरूपिता व्या्िरिति विवक्षणात् | प्रतियोगिविरोध्ित्वं यदि प्रतियोग्बनधिकरण- afaad व्याप्यद्रत्तिलञ्च यक्किद्धित्खाधिकरणनिष्ठाभावाप्रतियो गितं तदा संयोगि सच्वादित्याटौ वच्यमाणा तिव्याघ्यसङ्गतिः, देत्वधिकर- णान्तभावेन तदिवक्तणऽतिव्याक्चिपरिहारस्यापि सम्भवात् इत्ययिम- ग्रन्यानुरोधेन तद्भयं व्याचष्टे, प्रतियोगिविरो धित्वमिति, तथा- सतति अ्रधिकरणभेदेनाभावभेदखोकार इत्ययः, रभाव एव
श्रधिकरणखरूपातिरिक्ताभावएव, अधिकरणस्य त्रभावरूपत्व घटा.
+
व्याप्चिवादः | ५४२
दिशून्यानन्ताधिकरणव्यक्तौनां घटादयभावत्वं कल्पनोयमिति तदपैन्नया घटादययभावत्वस्य wana कल्यनसुचितं लाघवा- दिति युक्तया afafe:| यदि चाभावा अपि अधिकरणसम- संख्यास्तदा किमपरादमधिकरणानामभावत्व कल्पनमिति भावः) ननु द्रव्य-गुणादिठत्तिसंयोगाद्यभावस्याभेटे संयोगाभावो द्रव्यं प्रतियोगिसामानाधिकरणो गुणे न तथा, गुणे व्याप्यत्रत्तिः द्रव्ये न तथेति व्यपदेश्यो न स्यात्तस्य भिधो विरुदतत्तदन््रइय- विषयकत्वादित्याश्ङ्गय ताटश्व्यवहारविषयाणामपि अविरोधं व्य॒त्- पाठयितुं तन्निव्यक्ति, “संयो गाद्यभावस्य चेति, द्रव्य इल्यस्याव्याप्य- वत्ति मित्य ताप्यनुषच्नोयं, यथासंख्यसुदश्यदये विधेयदयान्वयः, एवमग्रेऽपि गुण इति व्याप्यदत्तिलमित्यव्रापि सम्बध्यते, न भेद- कानिः संयोगाभावस्येत्यादिः, श्रविरोधादिति, प्रतिवोग्यधि- करणतत्तित्व-तदनधिकर णद्रत्तित्वयोभावाभावरूपताविरहेए ए क- त्रापि सम्भवात्, द्रव्यनिष्ाभावप्रतियोगित्व-गुणनिष्टाभावाप्रति- योगित्रयोरपि नोलघट-पीतघटाभावसमभशोलतया तथात्रादिति भावः | उक्तव्यवद्ाराश्च पारिभाषिका एव अ्रवयवनव्य॒त्पच्या तादहग- तादृशाधालाभादिल्यवेयम्। यादमयोव्विरोधस्तादटृशयोनं व्यव- हारविषयता इत्याह, (सामान्यत दति 'तथात्वव्यतिरेक इत्यनेनास्य सम्बन्धः, “sagan प्रतियो गिसमानाधिकरणे चेति तथातवे- न च व्यवङ्तियमाणे संयोगाभाव इत्यधेः, "सामान्यतो न तथात्व- व्यतिरेकः न सखाधिकरणनिष्ठाभावप्रतिथोगित्रसामान्याभावः, प्रतियोग्यधिकरण्वरत्तित्वसामान्याभावञ्च व्यपदिश्यत दति शेषः|
५४४ अनुमानगादाधयां
सख्वसमानाधिकरणान्योन्याभावाप्रतियोगिषाध्यवत्कत्वसिव्यतर साध्य- साधनयोः सम्बन्धो निविष्टः सच व्याप्य व्यापकभाव एवेत्यात्ा- शयः इति दूषणं टूषणान्तरावताराय sala, नन्विति, aaa साध्यवति साधनस्य सम्बन्धः ‘save,’ विवक्तणोयः, “a चाधि करणत्वे", नतु व्याप्य-व्यापकभाव इति शेषः, तथाच नाताखय- इति भावः। साध्य-साधनयोः सम्बन्धनिवेशेऽपि न चतिः तयो- रपि सम्बन्धान्तरसम्भवात् इत्याशयेनाह, “साध्य-साघनयोरपौति, सामानाधिकरणयमेव सम्बन्धः सम्भवतोति शषः । तथाच a ua विवकच्तणोय इति भावः । मूले “साध्यसाधनयोः साध्यत्-साधन- त्रयोः, “व्या्भिनिर्प्यत्रात्' व्या्चिवटितत्वात्, साध्यत्व-साधनत्वे यदि सिद्िकम्मत्-तत्करणत्वरूपे तदा तयोर्व्यत्भिघरि त्वाभावात् अरसङ्गतिरतो दौधितिकारस्तमन्यथा निव्यक्ति(१),“साध्यल-साधनलत्व- दति, इन्दादिग्रुयमानं न्याप्तोल्युभयत्र सम्बध्यते | 'यत्तद्भ्यामिति यत्समानाधिकरणान्योन्याभावाप्रतियोगौ यदान् तत्वं तद्राधिरिति क्रमेण साध्यत्र-साधनत्वे अरनन्तभ्व्येत्यथः, तथाच न व्यासेषट- कता यत्तत्यदयोधूमल्व-वद्किलादिरूपविगेषरूपेए धुम-वद्कय- दिपरत्वादिल्यञ्च साधनतावच्छद्कमेदटेन व्यासिभेदस्यागत्या खो- कारादिति भावः। विशेषान्योन्याभावमादायोपन्यस्तं दूषणं सामान्याभावखर्डनपरमूनलमवतारयितुमुडरति, "नन्वित्यादि, ‘afefa यादृशरूपावच्छटेन यत्समानाधिकरणन्योन्याभावप्रति- यो गितावच्छछद कत्वाभावस्ताटशरूपावच्छित्रसामानाधिकरय्यं तस्य
(१) rae fa ate |
व्यािवाटरः | ५४५
ताटृशरूपावच्छित्रनिरूपिता व्यात्िरिल्यथः, wae) महानसी- यवङ्कप्रादिमदन्योन्याभावषच्वेऽपि शडवद्कित्वादययवच्छटेन महानसो- यवङ्कपादावेव तप्प्रतियोगितावच्छेदकल्वाभावः सुलभ इत्याह, "न चति न रहीत्यधः, "वङ्कित्रावच्छिन्ः" दवङ्गितावच्छिन्नः। न चावच्छेदकत्व-तदभावयोविरोषरेनेकचावस्थानं दुधेटमिति वाच्यम् | निभिन्रावच्छटेन भावाभावयोरेकत हत्तावविरोधैनावच्छद्कता- नवच्छेद करूपेणावच्छद कत्वाभाव दति वाखम् याहशस्यावच्छ- दकतावच्छदकत्वपय्धाष्यनधिकरणत्वं ताट शध गमावच्छेटेनावच्छद्- कत्वाभावोपगमादि शिष्टवद्धित्वस्यावच्छेदकत्वेऽपि केवलस्य तस्य तत्पथ्याश्चनधिकरणएल्लानुपपच्यभाव इति भावः । ननु सामान्याभा- वनिवारणमनुपयुक्रमेव तावतापि सामान्यघश््मस्य प्रतियोगितानव- च्छटकतया उक्राव्यास्िपरोदह्ारात् एवं विगेषाभावमातेण निव्धा- हेऽपि सामान्याभावानभ्युपगमे यक्कििद् विशेषाभाववति पव्यैतादौ नायं बद्किमान् दत्याकारकप्रतोति-व्यवदहारयोः प्रसङ्गादिव्याशङ्गया अतिरिक्तसामान्याभावासत्छपक्ने दथिंतातिप्रसङ्गं परिहरत्रेव लक्त- णाव्यासिं दृट्यति, ‘a “एवेति, ‘afsager’ तत्तदद्कपव च्छिन्न मेदाः, 'एकाधिकरणत्रत्तित्वाव च्छत्रा: ताटशभेदाधिकररौकव्य- faataaratsear:, “afsaararauzafe’ sel न afsat- नित्याका(रकवुिम्, उपपादयन्ति विषयोौभरूयो पपादयन्ति, ate- शाधिकरणत्स्ित्वावच्छटेन तादहृशवुदिविषयतावच्छेदकरूपवन्त- इत्यघः, एतावतातिप्रसङ्गो वारितः, प्रतियोगितावच्छदकश्चेति “चकारः; 'वद्धिलावच्छिन्रः' इत्यनन्तरं योज्यः, ‘afsarafaea’
९९.
१५४६ ग्रनुमानगादाधयां
षद वङ्कित्वावच्छिन्नः, शडवद्धित्वावच्छित्रस्य तप््रतियो गितानवच्छ- दकत्व तेषां न वद्किमानित्याकारकप्रतोतौ तादशसामान्यघस्माव- च्छिन्रप्रतियोगिताकत्वेन विषयतां सखवोक्ञत्य उक्तातिप्रसङ्गवारणा- नुपपत्तेः तदोषतादवस्थ्यमिति भावः। न च fanann- कूटस्य ताटृशप्रतोतिविषयतया यक्ि्धिदिशेषाभाववति न तव्मसद्गः इति वाचम् । तत्तदद्धित्रन सकलवङ्कौनां युग- सदसेणणापि ज्ञातुमश्कयतया तत्तदद्कावच्छिव्रभेदत्वन मेदसमु- दायस्य भानासम्भवात् वद्धिमद्रतियोगिकभेदत्वेन तावद्ेद- भानोपगमे तेन atu यक्कििद्धदविषयकन्ञानस्यापि प्रकार- गतविशेषाभावेन तदाकारतासम्भवात् पव्दैतो न वदङ्किमानिति परतोतेटूत्वी रत्वात्, न fe प्रकाराविशेषे विषयन्युनाधिकयेन विचि- त्ाकारतावुद्दोनां, घटत्वमादप्रकारेण शतसहस््रादिव्यक्तिविषयक- प्रतीतोनां घट इत्येवाकारद शनात् श्रधिकमग्रे aaa: | साधन- समानाधिकरण्यावडनिरूपितवेयधिकरणघटितलन्षे वेयधि- करणं यदि तदधिकरणाठत्तित्वरूपं तदा प्रमेयत्वा दिवेयधिकर- स्याप्यठत्तौ प्रसिद्धया ्रभेयत्वादेवेयधिकरण्या प्रसिदेरिति मूल- वितेधः इत्यतोऽन्यधा तद्याचष्टे, ववेयधिकरणखमिति। ननु साघधनवेयधिकरणयानधिकरण्त्वमेव कुतो न निवेश्यते इत्यत- आदह, (तच्चति तादृशवेयधिरणयञ्चेत्वधेः, अप्रसिडमिति । ययपि समानाधिकरणयावडइग्ोपादानेऽपि केवलावयिसाघनके साघन- स्यापि तादृश्यावइन्धान्तगततया श्रप्रसिदिस्तदवस्यैव (१) व्यतिरे
(१) sufafgceaata ato |
~
व्या्िवादः। ५४७
किसाघनकेऽपि तदोषाधिक्वं तधापि समानाधिकरण्यावदरम्मापा- दने व्यतिरेकित्वं wa विग्रेषणमङ्गो लव्य वच्यमाणप्रकारान्तरेण च परिष्कारः सम्भवति नान्यथा इत्याशयेनेयं व्याठत्तिदंभिता । ae च्यन्तरमप्याह, “्रतिप्रसच्कञ्चेति, "पथिवो द्रव्यत्वादित्यादाविति, एथिवोल्ादेरदरव्यत्वादिरूपसाधनानधिकरणहत्तितवान धिकरणत्वात् दति भावः। धूमवान् वङ्करित्यादौ साधनस्य नानाव्यक्तितया wat- गोलकोयवङ्किवेयधि करण्यं धूमे सम्भवतीति agifad, “धुमादेर- पोति, तथाच यावत्मदानुपादाने द्रव्यल-मद्ानसलादिरूपयक्िचि- इन्प्रवेयधिकरणयानधिकरण्त्वमादाय व्यभिचारिणयतिप्रसद्गः स्या- दिति भावः। शयावत्पदोपादानसिति (१) वावतां ward प्रत्य कनिरूपितवेयधिकरखानधि करणत्वं निवेश्यम् wat नानाधिकर- शकसाघनके ताटृश्यावद्ग्माधिकर णाप्रसिडावपि न त्ततिः, द्रव्यत्व- वेयधिकरस्यमादायातिव्यासिसतु समवायेन साध्यतायां, न तु + योगेन तथात्वे तेन सम्बन्धेन तदेयधिकरराप्रसिडरित्यवधघेयम्। “प- थिबोल्ादोति, तधाच द्रव्यं एथिवोल्वादित्यादावव्या्िः द्रव्यादौ षृथिवोत्वादिसमानाधिकरण्यावदगवयधिकररान धिक रणत्ववि- रहादिति भावः । व्यधिकरणयोन arfafifa मतालम्बने afs- मान् धूमादित्यादौ महानसौववज्कयादौ पव्वैतलवादिवेयधिकरख- सत्वेऽपि न दोष इत्ये कव्यक्तिसाध्यकानुघधावनम् । ननु तदनधि- करणमात्रहत्तित्वमत्र वैयधिकरण्यं घटत्वादेस्तादृश्वेयधि कर्य ञ्च न तदधिकरणेऽपि वत्तमानस्य द्रव्यत्वादेरत श्राह, (तदनधिकरण-
ae eS
(१) एतेन afafya दीपितिपुसतके ava पाठ दव्यचुमीयते।
धू्ट अनुमानगादाघयां
माचहत्तिलञ्चेति घटल्-पटललादययनधिकरणमातह्ठत्तित्वमपौत्यधः, 'नमिखिलघट-पटादिरूपादोनामिति यथासंख्य नान्वयः, तथाच रूप- वान् पधिवीत्वादित्यादावव्यासिः कुत्रापि रूपे तादृश्यः वदश्चवेय- धिकरण्यानधिकरणत्वासच्वादिति भावः । एताषटशाव्यास्षिं परि- जिरोषुरवेयविकरण्यानधिकरण्पदस्य तद नवच्छद कावच्छित्रपर- त्रमवलम्बते. 'तथापोति, च्रव्याश्यभावं स्फुटयति, "न eifa, “afa- टेको damien इत्यन्वयः, एथिवोत्वादिसमानाधिकरणनिखिल- ages तद्यापकरूपादिसमानाधिकरणतया रूपतादययव- seq तादहृशधम्मानधिकरणमातत्रत्तित्रासम्भवात् इति भावः । अवच्छेदकाघटितलन्लरे धूमवान् वह्करित्यादौ यावद्स्मान्तगंत- महानसत्वादिकमादायाप्यतिव्यािवारणं सम्भवति पव्वेतोयधूमा- टेस्तदनधिकरणमात्रहत्तित्वात् | इदानोन्तु न ताटशधन्ममादटाय तदारणसम्भवः धूमत्वादयवच्छेदेन तदनधिकरणमात्रत्िला- दिति व्यभिचारनिरूपकाधिकरणमात्रह्त्तिधन्ममादाय तताति- व्यासिं वाग्यति, 'घमत्वादिकन्त्िति । नन्वचच्छटकत्वमन्युनानति- fiasfad तच्च धुमत्वादेजलादिसाधारणायोगोलकल्वा दिवेयधि- करण्यन्यूनठत्तित्वादित्यत आह, “तद वच्छद कत्वञ्चति atenda- धिकरण्यावच्छेद कल्वञ्चत्ययः | वच्यमाणप्रयोजनानुरोधेन तच्छन्या- हत्तिलरूपतदनतिरिक्रलपदार्थं asa घञ्मल्म धिकं निवेशयति, "तच्चेति, wad afaad, नातिप्रसङ्ग इति, गगनादेगगनत्वादि- वेयधिकरणयशृन्यलेऽपि waafate ताहशधघम्मा्त तिलस्य द्रव्य
व्वादावकतल्लादिति भावः । अध तच्छुन्यघम्माहत्तिलमिल्यतर साध्व-
= क
व्या्धिबदः। ५४९
तावेच्छेदकताघटकसम्बन्धेन धब्यत्तितवं निवेशनोयमन्यथा धृम- alia कालिकादिसम्बन्धनायोगोलकत्वादिवेयधिकरण्यशून्य-
वद्भपादित्रस्ित्वेनावच्छेद कत्वानुपपत्तिः तथाच द्रव्यवान् भेय-
aifeaa गुणत्ववयधिकरण्यशन्ये गुणादि्रत्तौ सच्च-गुणत्वादौ साध्यतावच्छेदकताघटकसम्बन्धेन हन्तेरप्रसिद्या द्रव्यल्वादेग णत्वा- दिवेयधिकरणयावच्छदकत्वानुपपत्तिः तथाच साघधनसमानाधि- करणघटत्वानधिकरणसंयुक्तवस्तुनि ` द्रव्यत्वस्य हत्तरतिव्यािरिति भावः| नच समवायेन साध्यत्वे साघनसमानाधिकरणघटत्वादि- वेयधिकरर्यावच्छेद कत्वं द्रव्यत्वस्य सुलभं तदेवधिकरण्यशन्ये घटरूपादौ समवायेन ad: प्रसिदेरिति नातिव्याञ्चिरिति area श्रतिव्यास्िवारणसम्भवेऽपि धश्मपदानुपादाने गुण्त्ववेयाधि कर णया- वच्छेदकलत्वानुपपच्या ब्रतिन्यासिप्रदशनात् । . तत्पदे दत्तेऽपि तदैवधिकरण्यावच्छेदकल्वातुपपच्या सन्दभैविरोधस्य दुव्धरत्वात्, द्रव्यवान् द्रव्यसमवायिशुणान्यतरत्वादिल्यादावतिव्याप्तेरपि दुव्वा- tala तत्र॒ गुणमात्रस्य व्यभिचारनिरूपकाधिकरणतया agha- aaa Ha साधनसमानाधिकरणधर्म- वेयधिकरण्यावच्छद कभेद कूटस्य चाव्याहतलत्वात् इति Va, "तच्छन्य- धन्रा्तत्तितमित्यनेन ¦ खाधिकरणतच्छून्यधन्भसामान्यकत्वस्य (१) तदाखय(र)-सखाखयध्मसामान्यकत्स्यः (2) वा faafaqara |
(१) woe अवच्छट्कत्वनभिमतपर। (2) aaqud शाघनसमानाधिकरणघम्दयौनधिकरणमाव्ररत्तितापर।
^ उ्रन्ापि que अवर्छट्कल्यगाभिमतपर 1
५५० त्रनुमानगादाधय्ां
एतेन तदनधिकरणमात्रहत्तित्वं साध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन वाच्यम् अन्यथा धूमादेः कालिकादिसम्बन्धनायोगोलकादिहत्तितया धूमत्वायवच्छिद्रस्यायोगोलकलत्वायनधिकरणमः तरहत्तिवानुपपत्तेः। तथाच समवायेन प्रभेयल्लायवच्छिवब्रसाध्यके वाचयतवादिहेतावति- aifa: aa व्वभिचारनिरूपकत्र्तिजातित्वएयनधिकरणमात- समवेतत्वशून्ये WAS प्रभेयल्वादेवंच्या श्रवच्छद कलत्वानुपपत्तः | साध्यतावच्छटकसम्बन्धेन सम्बडत्वरूपघग्मतनिवेगेऽपि तद्ाषस्त- दवस्छः, जातिल्लादौ समवायेन त्यप्रसिद्धा जातित्वादिङेयधिकर- रखशून्यसमवेताप्रसिडर्जातित्वादिवेयधिकरण्यावच्चछेद कत्वस्य साध्य- तावच्छदके दुरुपपादत्रादित्यपि निरस्तम् । प्रमेयताद्धाञ्रयोभूत- समवेतसामान्यस्य जातिललायनधिकररुमातसमवेतत्वरूपजाति- ल्रादिवैयधिकरणयाखयतया भेयत्वादेस्तद वच्छेद कत्वनित्वेादात् | केचित्त साध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन यत्सम्बदत्वं यश्च तादृश सम्बन्पेन तदनधिकरणमातहत्तित्वस्थाभावः तदुभयाभाववद्- यावत्खाखयकलत्वविवक्तणान्र zig: | ware सस्वश्ध प्रतियोगित्वं, यत्र संयोगः साध्यतावच्छछद कसम्बन्धस्तत्रापि सम्बडत्वं खरूप- सम्बन्धत्वेनेव वत्ततेन तु संयोगखरूपः । तत्तदूषणमाह, "अत- safe, अतः वैयधिकरण्याभावानुरोघात्, सखरूपसम्बन्धाव- च्छिन्राभावनिवेशे संयोगस्य तेन सम्बन्धेनाघ्ठ्या तदभाव.ताटश- साध्यतावच्छदकसम्बन्धोभयस्य खरूपसम्बन्धाभावः केवलान्वयोति तमादायावच्छछेद कलक्षणा तिव्या्िरिति निरस्तम् । नच सम्बन्ध- त्रस्य खरूयसम्बन्धन हत्तावपि खरूपाननुगमेनेकं कस्वरूप-
व्या्चिवादः | ५५१
सम्बन्येनोभयाभावस्य केवलान्वयितया तदीषतादवश््यमिति वाच्यम् । सखरूपाणामननुगमेऽपि अ्रनतिप्रसक्तीन येन केनचिद्रूपेण तदनुगम सम्भवात् । अन्यथा विषयादिभदेन विभिन्रस्य प्रमा- विषयत्वा; utaafeasfa केवलान्वयित्वानुपपत्तेः तदटक- सम्बन्धाननुगमादित्यादः |
तत्तचिन्ताम णि-दोधितिः |
वस्तुतस्तु ताटशघम्भ्ानधिकरणमाचटत्तिखाव- च्छिनत्राधिकरणताकत्वं तदवच्छद्कत्वं वाच्यं तेन सत्ता-दरव्यल्ोभयवान् गुणन्यत्वविशिष्टसत्तावान् वा जातिमच्वादिल्यादौ नातिप्रसंङः सत्ताया गुणत्वाभा- ववन्प्रावद्रत्तित्विरहेऽपि उभयत्वायवच्छित्राधिकरण- तायाः गुणत्वामावबन्द्राचहत्तिलात्, शप्रमेयत्वादेरिति । ननु व्यतिरेकित्वेन धम्मोविशेषगीयः, वस्तुतस्तु यावत्पदं तादृशस्य कस्याप्रि न वेयधिकरण्यावच्छेद- कमेतावन्द्रावस्फोरणाय तथाच साधनसमानाधिक- रणधम्यमनिरूपितवेयधिकरण्यावच्छेदकं यदात्तद्विन्न- THAT यावत्ताटृशावच्छद कत्वशन्यधन्धवता वा समं सामानाधिकरण्यमिति पय्यवसितं अतोदोषान्तरमाह, “महानसाटाविति, तथाच तदनधि करणत्वं तदभावा-
५५२ अनुमानगादाधय्यां
धिकर गत्वं तद्वि त्रत्वं बा दयमपि टृष्टमित्यथंः | एतेन् तदधिकरणाहरत्तित्वमव वैयधिकरण्यमिति निरस्तं,
५ रमि + ॐ ! ~ a समवायितया' महानसहत्तित्वं Ix नास्तोतिप्रतौतै- वज्नयादेरपि तादगवेयधिकरण्याधिकरगत्वात्सम्बन्धवि- शेषेण बेयधिकरस्यविवन्नायान्तु नोक्तदोष दरति Baa |
गादाघरौ faafa: |
aq तदनधिकरणमाचघत्तित्वं aefaacuafaa सति azafuntuafaad aa सत्यन्तनिवेशाटेव सामज्ञस्येन fan- व्यदलवेयव्यं, तत्परित्यागे च सत्यन्तदलस्यादत्तिसाधारणतया तच्छन्यत्वमाचस्येवाहत्तिव्याहत्ततया धश्त्वोपादानविरोधः। न च तद्धिकरणाह्तितमात्रनिवेओे प्रमेयत्वादेरित्यादिसरूला- सङ्गतिरिति विरशेष्यदलनिवेशनासाथक्यं तदधिकरण त्तित्रशृन्य- aq अन्यस्य बअ्रहत्तिसाधारणस्य विशिष्टशून्यत्वस्याभावान्तर- तया चावेयच्यमिति वाच्यम् । द्यंशमाचस्य विगरेव्यविधया निवैयनेवाखर्डाभावान्तरस्य घट कत्वात्तद धिकरणां शस्याव्यावत्त- कस्य faan व्यर््यविगेषणताया दुव्धारत्रात्, वेयरथ्यभिया तदंग- wa परित्यागे प्रमेयत्वाद्यधिकरणाहत्तिवत्तिमतोःऽप्रसिद्धया प्रमे त्वादेरिति मूलसङ्गतावपि (महानसादाविति मूलस्य वद्धिल्ादौ मग्वन्धान्तरावच्छित्रात्यन्ताभावादिघटितवज्भयादिरूपसाधनसमा-- नाधिकरणधन््रवेयधिकरणया वच्छेदकत्वोपादानपरतया दौधिति-
कारव्याख्यानासङ्गतेदुव्वारत्वात् | एतेनाठत्तिव्याहत्ततदधिकरण-
व्यात्तिवादः! | १५५२
ताव्यापकभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वभेव तदैयधिकरणयमित्यपि निरस्तम् । तचरापि साघनसमानाधिकरणघम्मानधिकरणत्वा- प्रवेशे दोधितिक्लतां तन्पूलव्याख्यानासङ्गतेः इति चेत्र, (तदन- धिकरणमाचह्तस्तित्वमित्यनेन सखहत्तिव्यापकतदर्नाधिकरण्त्वक- त्वस्य विवच्िततया तन्मलसङ्गतेः धन्पदसाथेक्योपपत्तेः | न॒ च तादशमूलसङ्गमनस्य तदनधिकरणेतरातत्तित्वनिवेशेनापि सम्भवात् निर्करवेयधिकरण्यं निवेश्य धम्मपदोपादानमयुक्तमिति वाच्यम् । तदनधिकरणेतरा्तित्वमित्यस्य तदटनधिकरणेतर- हत्तिप्रतियोगिकाभावाव्मकत्वे तादृशव्यक्तिविशेषादयभावस्य समा- नाधिकरणसाधारणतया तच्छन्याप्रसिद्धिः, ताटदृश्रहत्तित्वाद्यव- च्छित्राभावाधेकत्वे ताट्तत्तित्वस्य स्वसमानाधिकरण-तद्धि- करण ्तित्वापेक्तया गुरुशरोरत्वेनाभावप्रतियोगिलानवच्छेदकत्वात् तादशाभावाप्रसिद्धया तस्य तदथकत्वानुषपत्तेः इति ase धन्भाठस्तित्वरूषावच्छद कलत्वप्रवेश एकतराव्यभिचारिखयुभयसाध्यके विशेष्याव्यभिचारिणि विश््टिसाप्यकव्यभिचारिणयतिप्रसङ्गस्याभे दभशनोयतया कल्यान्तरमादह, "वस्तुतस्त्विति । यद्यपि waifa तदनधिकरणमातहत्तित्वं खव्यापकतदनधिकरणताकत्वमेव नतु acfuacuafaa सति तदनधिकरणव्रत्तित्वं afaad ar तदभावप्रवेगेन vader विरेष्यसाथेक्यस्योपपादयितुमशक्व- त्वात् । नच तदधिकरणाहत्तितमातं प्रवेश्यं तथा सति गगनादौ प्रमेयत्वादेम्ताटटशवेयधि कर ख सत्वेऽपि गगनत्वावच्छिन्राधिकर- णत्वाप्रसिद्धया गगनत्वादौ निर्च्मानवेयधिकरस्याएवच्छछद कत्वा-
9 9
PEC अनुमानगादाधय्या
सम्भवेन प्रमेयत्वादेरित्यादिस्ूलस्य वेयधि कर ग्ावच्छेद् काप्रसि- प्रधंकतया सङ्गमयितं शक्यत्वेऽपि दौषधितिकारौयमस्रलव्याख्या- नासङ्गतैः | तदनधिकरणमावक्नत्तिसखा!वच्छछिद्रकत्वनिवेशेनेवोप- पत्तौ ग्रधिकरणलाया विशेष्यविधया निवेणनवेयय्यम् । तद नधि- कारणमातह््तिसखावच्छिन्रकत्वस्य स्रविरशिष्टव्यापकतदनधिकरण- ताकत्वरूपतया गुण्त्रादययनधिकरणएसतता-द्रव्यत्वोभय्रत्वविशि्टसत्ता- त्वाखयसत्तायाः सत्वेऽपि गुणत्वादयनधिकरगत्वेऽपि तादृशेभय- ताटिषविशिष्टसत्तालावच्छिन्नव्यापकताया अनपायेन तादगोभय- त्वादौ तदनधिकरणमाचछत्तिसखावच्छित्रकत्वरूपवेयधिकरण्याव- च्छद कत्वस्यापि निञ्हात्। तथापि विशिष्टाधिकग्तागभ विशिष्ट निरूपितव्यापकतालाभायेवाधिकरणतापदम् । वस्तुतो मूलोक्त- दोषाणामनिष्कृष्टलच्णे यथाकथञ्चित् wradaaa निष्कंष्ट- लक्षणं तदोषासङ्गतावपि न क्षतिरिति निष्कुष्टलक्षणे तदधि- करणाहत्तित्ररूपवेयधिकरणभमेव प्रवेश्यं न तु खव्यापकतद- नधिकरणताकत्वरूपं इत्याशयेन तचराधिकरणतापदो पादानं, ताषटश्वेयधिकरण्यांशे स्वविशि्टाधिकरणत्े तादृशवैयधिकर रयमप्रवेश्यं विशिष्टतदिशेषणत्वोघममे वच्यमाणातिव्यािरेव gat गुणलाद्यनधिकरणसत्ताया हत्तौ उभयत्वविशिष्टसत्ता- त्वाद्यवच्छछित्रायामपि तस्यां तदधिकरणत्रत्तिलस्योपपाद- यितुमश्क्यतात् ठत्तव्याप्यठत्तितया भित्ररूपेणापि तदति तदभावादसम्भवात् | अरधिकरणतापदानुपादाने खविशिष्टे साध्य- तावच्छदकसम्बन्धेनेव तदधिकरणाठत्तित्वस्य निवेणनौयतयां
व्यात्चिवाट्ः | Yu
जातिमान् मेयल्वादित्यादौ sifaarafsatt समवायेन हत्तर- ग्रसिङ्धय! जातित्वादौ जातित्वादिवेयधिकरणयावच्छेदकलतस्य द्रुप- पादता बोध्या, अधिकरणतापदमधिकरणतासारान्यपरम् अन्यथा द्रव्य -गु खत्वादिह ्ित्ववि शिषटटसत्तटि निरूपिताधिकरणर्ता ang शद सत्तात्राद्यवच्छिन्रवत्ताबुद्ुगपपत्तः। Tay ware: कालिकादि- सम्बन्धावच्चछिन्राधिकरणताया अयोगोलकादौ वैयधिकरण्याव- च्छट्कत्वानुपपततिः इति साध्यतावच्छदकसम्बन्धावच्छिनत्रत्वेना- पिकरणता विगेषणौया | नच तादाव्मयादिहच्यनियामकसमस्वन्धन साध्यतायामव्यात्िः, सम्बन्िताया एव निषेश्यत्वात् | न च सम्बन्धि- तायाः सम्बन्धरूपतयः संयोगेन ewe: wea दण्डसमवेत- संयोगा दिरहेतावतिव्यािः उसमानाधिकरणस्वसंयोगाधिकरण- ताया दण्डत्वायवच्छछित्रसंयोगस्य साधनसमानाधिकरणतन्त दे ण्ड - त्वादययधिकरणठत्तित्वेन तदहैयधिकर रवद कल्वानुपपत्तेः, सम- वायैक्यमते समवायेन साध्यतायां सद्धेतौ साधनाधिकरणे aaa समवेतमाचत्वस्येव समवायसत्छावच्छेदकाप्रसिद्धया भ्रव्यासि- येति वाच्यम् । सम्बन्धानुयोगिताया एव॒ सम्बन्धितारूपत्वात् सम्बन्धा वच््छिन्नप्रतियो गिताकत्ववि शिष्टसाध्यतावच्छेदकसब्वन्धानु- योगितायास्तदनधिकरणमाबहत्तित्वं तत्वमित्ययपयधवसानेन स्मत WAPI समवायेक्यमतं समवायानुयो गितासेदस्याति- प्रसङ्भद्गायावश्यकतया अनुपपत्यभावात् | अदवमपि महाकालो घटवान् कालपरिमाणात् इत्यादी साघनाधिकरणमद्यकाल- वरत्तिधश्चवयधिकरण्यावच्छेद काप्रसिद्या ्रव्यासिः aafaaaa-
५५६ ्रनुमानगादाधययां
alaafmeag कालिकादिसम्बन्धेन सम्बन्धिताप्रसिदधया गगनादेः काल त्तितामते महाकाज्ञेऽपि ताहश्सम्बन्धितासच्वात् गगन- त्वादेरपि तथात्वायोगात् साध्यतावच्छदकसम्बन्धावच्छिव्राधिक- रणतासामान्ये यदिशिष्टप्रतियोगिकत्व-तदनधिकरणमाठतत्ति- ल्रोभवयाभाक्वच्छं afeaat गगनादेः कालघ्त्तितामते गगन- त्वाटेरक्तस्थले अ्रवच्छेटकत्वोपपत्तावपि विषयतासम्बन्धन घटादि- साध्यकनित्यन्नानत्वादि्ेतुके तदप्रसिदिर्दन्धीरेव वस्तुमाचस्येव नित्यन्ञानहत्तित्वात् विषयतास्षामान्ये उभयाभावस्य दुघंटत्वात् | नच यदम््रावच्छ्ित्रनिरूपितयदयत्सम्बन्धावच््छिन्राधिकरणता साध- नसमानाधिकरण्यक्ि्िदम्प्रानधिकरणमातहठत्तिः agarafs- त्रतत्सम्बन्धावच्छिन्राधिकरण्ताभित्रत्वं साध्यसामानाधिकरणय- घटक प्रकतसाध्यतावच्छद कावच्छिन्ननिरूपितसाधनतावच्छेटकस- म्बन्धावच्छित्राधिकरणतायां निवेश्यं न तु साध्यतावच्छेदके अनवच्छद्कत्वम् उक्तस्थले समवायादिसम्बन्धाव च्छछिन्रघरत्वादयव- च्छिन्राधिकरणतानां तथाविधानां fea कालिकादिसम्बन्धा- वच्छिन्रघटत्वादयवच्छिन्नाधिकरणतायां सच्छाल्लकत्तणसमन्वय इति वाच्यम् | saya महानसौयवद्ित्विशि्टसत्तात्वायवच्छिन्रा- धिकरणताभ्यः शदवद्ित्वायवच्छिन्नाधिकरणताया अनतिरिक्र- तया उक्तरूपावच्छित्रघटत्वादिसाष्यकेऽव्यामेः। सेवं साधनसमा- नाधिकरणयक्विचचिदग्यानधिकरण्त्वं यदग्मविरि्टव्यापकं तदग््- विश्ष्टाधिकरणतात्वाद्यवच्छित्रभेदकूटसमानाधिकरणं साध्यता- वच्छेद कसम्बन्धाव च्छित्रयदरूपा वच्छछिन्नानधिकरणतातवं तद्रूपाव-
व्यक्तिवादः | ५५७
च््त्रिसामानाधिकरणं व्यास्िरिति विवक्षया सव्वानुपपत्ति- परौह्ारसम्भवात् शडवङ्कित्ाद्यवच्छिन्नाधिकरणतात्वे प्रत्येकं महानसौयत्व-पव्वैतोयत्वादि विशिष्टवद्धित्वायवच्छछित्र निरूपिताधि- करणतात्वायवच्छिन्रभेदक्ूटसमानाधिकरणत्वात् व्यभिचारिखि साध्यतावच्च्छेद कसम्बन्धावच्छित्रसाध्यतावच्छेद् कावच््छित्राधिकरण- तात्स्यापि व्यभिचारनिरूपकाधिकरण्ठत्तितानवच्छेद कतया ac- वच्छिन्रमेदस्य निस्कभेदकूटान्तगततया तादटृशकूटाधिकरणतातवे च तद्धदसामानाधिकरणयविरदहेणातिव्यास्यनवकाशात् इत्यलं पल्लवितेन । पूरव्मकल्यपरित्यागवोजं, दयति (१) तेनेति, तदनधि- करणमात्रव्र्तिताशृन्यघश्माव्त्तित्स्यले ताद गधस्मापययाप्तत्वनिवेशे सत्ता-दरव्यत्वोभयत्वादेस्तघाविधसत्तामात्रपयाप्तत्वविरङेणावच्छद्- कत्वमुपपयतं इव्याश्येन विशिष्टसाध्यकानुसरणं, सत्ताया गुणत्वा- भाववन्मात्रहत्तित्वविरडेऽपौत्यनेन तदृत्तितया उभयत्वादेः पूर्व्व कल्येऽवच्छेद कत्वासम्भवः सूचितः, महानसादावित्यादिमरूलं साध- नाधिकरणे तत्तदद्कित्व-तददत्यन्ताभावान्योन्याभावप्रदशकं सिंह गुद्ावलोकनन्यायेन पूव्वलक्षणयदूषणएपरतया साग्प्रदाविका- Baad, BAY तेषामसामय्यसूचनाय प्रक्तनलक्तणदूषणपरतया तत्सङ् मयिष्यन् तदाकाइूगसुलयापयितं श्रमेयलादेरित्यादिदूषषसु- इरति, "नन्विति, व्यतिरेकित्वेनः साध्यतावच्छदटकसम्बन्धेन किच्िटधिकरणे ana यो व्यतिरेकस्तम्रतियोगित्वेन, तेन समवायेन साध्यतायां साधनसमानाधिकरणस्य जाव्यादिनिष्ठ-
(१) पव्वकल्परित्यागवोजमद्ेति are |
५५८ त्रनुमानगादाधर्यो
व्यतिरे कप्रतियो गिसत्तादेरनधिकरणमात्रे साध्यतावच्छेट् कसभ्ब- न्धेनाधिकरणत्वा प्रसिद्धावपि नाव्याक्निः | एतनाकाशदिरूपव्यति- रेकप्रतियोग्याकाशाभावायनधिकरणाप्रसिडिभयेनान्योन्याभावप्र- तियो गितावच्छेद् क परतया केषाचचिद्यतिरेकपदव्याख्यानमश्रदयम्। यदयपि nagar किचित्सम्बन्धावच्छिन्रव्यतिरेकप्रतियोगि- त्वमक्षतमेव तथापि येन येन सम्बन्धेन यदूयत्साधनसमानाधि- करणं तेन aa सम्बन्धन तदनधिकरणएमातहठत्तितानवच्छद- कत्वे विवकच्तणौये सखनिष्टव्यतिरेकप्रतियोगितावच्छेदकत्वस्य येन सम्बन्धेन इत्यत्र सम्बन्धविरेषण्त्लोपगमान्र दोषः | अत्र ` चरम- निरुक्स्यावच्छेद कत्वस्य सखत्वघटिततया तत्तदयक्तिविखामात् व्यभिचारि ्येकधम््देयधिकरण्यानवच्छद कस्यापि साध्यतावच्छेद- कस्य धञ्मान्तरवयधिकरणखावच्छेदकत्वेन तत्तद वैयकिरण्या- वच्छेद् कानामेकमेदनिवेशासम्धव इति यावन्तो वेयधिकररणयाव- semua प्रालतिख्िकरूपेण तावद्द कूट वत्त्व निवेशनस्याव- श्यकत्वे साधनसमानाधिकरणध्््ं gad विशोषणम् अन्धकं व्यभिचारिणि एकधर्वयधिकरखयानवच्छेद् कस्यापि साध्यताब- च्छेदकस्य धम्प्रीन्तरवेयधिकरणयावच्छेदकयावदर्म्रान्तगततया तङ्दस्य च तत्रासच्चनातिप्रसङ्गविरहादिति व्यतिरेकिल्स्य धम विओेषण्त्वमन्तरेणेव wage प्रमेयत्वादेर्वेयधिकरण्याप्रसिद्ावपि येषां वैयधिकरण्ं ufag तदवच्छटकभेदकूटमादाय Ved aay गमनसम्भवात् इत्याशयेन wR यावच्वोत्ोत्तनं यावदच्छदकभेद- साभायकतया व्याचष्टे, वस्तुतस्त्विति, 'तादृशस्यः साधनसमाना-
aqifaate: | ५५८९
धिकरणस्य, कस्यापि न कैयधिकरण्यावच्छेदकं" साध्यतावच्छदक- fafa शेषः | एतावता wat कौट शमिव्याकाङ्ायामा इ, (तथा- चेति, 'स{धनसमानाधिकरणेति ताटशयत्किचिटेकध्मवेयधि- करण्यावच्छटकं यद्यदिल्यथंः, तेन साघनसमानाधिकरण्धन्- त्वावच्छित्रानधिकरणाप्रस्िदावपि न क्षतिः fafuvafear दिरूपवेयधिकरण्यावच्छेद कधञ्ममेदस्य शदवद्ितलादावसच्वाद- व्याञ्भिरतीऽवच्छदकानां तत्तदय्रकिलावच्छिन्रभेद कूटनिवेशनपच्तं परित्यज्यावच्छद्कताव्यक्तोनां तत्तदय्तित्वनाभावकूटं निवेशयति, “यावत्तादृशावच्छेदकत्वशून्येति ताद गावच्छदकत्वं यद्यत्तच्छन्ये- व्यध; । विङेषण-विगेषयान्तभावेन वद्कित्वादौ पाक्षं यदवच्छद- कत्वं तदभावः केवलविशष्यं saa एवेति। न च यडग्माव- च्छिन्रानधिकरणता तारश्धम््ानधिकरणमाततत्तिस्तदत्वरूपमव- च्छेदकत्वं वि शिष्ट वद्कित्वादौ विशिष्टवङ्कित्वत्वादि रूपमेव यद्रूपपदेन अतस्तद्रूपपदेन तद्रूपस्योपादा नात् तच्चाव्यासनज्यहत्येवेति कथं तद- भावः शुद्धवद्ित्वादाविति वायम् । यादृशधस्मावच्छिन्रपय्याप्ताव- च्छेद क तानिरूपकाधिकरण्तासामान्यं तादटटण्धस्ानधिकरणमात्र- त्ति तादृशघग्रूपवेयधिकरणयावच्छेट क तानिवे शात् महानसौयव- ह्ित्वादावच्छित्राधिकरणएतानिरूपितावच्छेद कत्वस्य महानसोयला- दिसमुदटाये व्यासन्यत्तितया तत्प्यीष्यवच्छदकधन्डस्यापि aat- तेनानुपपच्यभावात्, तत्तद वच्छेद कलाकात्वन्ताभावापेच्तया तत्तद- वच्छेदृकत्वावच्छिन्रभेदस्य धम्विनिवेशाधिक्येन गुरुतया न afa- वेशः, तत्र विशिष्ट स्यावच्छदकत्व शुडस्थानवच्छद कत्वानुपपत्ति-
५६० ्रनुमानगादाधयां
भयेन व्यासज्यठतिधश्मात्यन्ताभावास्येव तादशधम््ावच्छित्रभेद- स्यापि एकोन दावित्यादिप्रतीतिबल्ेन तद्श्मवति खौकारात्, विशिषटपय्धापावच्छेदकत्वावच्छित्रभेदस्य शडविशेष्येऽक्ततत्ात् महानसादौ afs तदतोरव्यन्तान्योन्याभावसच्न प्रकतलक्तणक्तति- स्राविस्करोति, (तघाचेति, 'तदनधिकरणत्वं' वेयधिकरण्यघट कम् | ‘gaafa दुष्टमिति, साघनसमानाधिकरणस्य वह्रिव ताटशो- भयविधतदनधिकरणत्वघटितवेयधि कर ण्यावच्छद कत्वस्य वद्धिला- वच्च्छित्रे सत्वादिति भावः। न चैवं awa वस्तुनो वद्धयनधि- करणतया माव्रपदव्यवच्छेदयाप्रसिद्या वद्कित्वावच्छित्े वेयधिकरण्यं द्रुपपाद्मिति वाचम् | खव्यापकतदनधिकरणताकत्वरूप- तदनधिकरणमाव्रत्तितस्य सूपपादत्वात् तदधिकरणाव्रत्तित्व- रूपवेयधिकर ख्यस्य निवेशे "प्रभेयल्वादे रित्यादिदूषणानवकाशत् | न्युनताभङ्गाय तत्प्ेऽपि दूषणमाह, “एतेनेति सम्बन्धभेदेन ag दिवेयधिकरणयस्य वङ्कः सच्छेनेत्यथः, ata स्पफटोकरोति, ‘aa- वायितयेति, एतच्च छ त्तित्व विशेषणं, "तादृशेति यक्िित्सम्बन्धाव- च्छिन्रव्ृयधिकरणठत्तित्वाभावरूपैत्यथः | एता शधगमवत्सम्बदत्व- सामान्याभावनिवेशे च क्रचिददभिचारिणयतिव्यासिरवच्छदका- प्रसिद्धया क्रचित्सदइतावव्यास्चिरपि द्रष्टव्या, “सम्बन्धविशेषेणेति साधनवति येन सम्बन्धेन यदत्तेते तेन सम्बन्धेन तदधिकरण्त्व- mre उभयत्र विशेषणताविशेषगभस्य वा वैयधिकरण्यस्य विव- च्ायामित्यथंः, aia? नोक्तोऽपि दोषः ।
afaa “उक्तेतिविगशेषणात् महाकालो घटवान् कालपरि-
~= ॐ.
व्याभ्िवादः। ५९९१
माण।दित्यादाववच्छदाप्रसिडिरूपटोषो gare एवेति “एतेनः इत्यादिना स्ूचितमित्याहः । तन्न, तदोषस्यापि पव्वेमुड तत्वात् |
= = eres
a er
तच्च चिन्तामणिः |
अथानौ पाधिकः सम्बन्धोव्या्धिः, उपाधिश्च साध्य व्यापकत्वे सति साधनाव्यापकः, व्यापकत्वन्तु तदिष्ठा- ल्यन्ताभावाप्रतियोगितवं, व्यभिचारे चाबब्चमुपाधिः, प्रतियोगित्वं न विरोधित्वं सहानवस्थाननियभल्षगां, गोत्वाश्चत्वयोरतथात्वात् अन्योन्याभावप्रतियोगिन्यस- त्वाच्च । faq यथाधिकरणाभावयोः खरूपविशेषः सम्बन्धः तथा प्रतियोगित्वमनुयोगित्वमपि, अभावविर- हात्मतवं वेति aq, यक्किञित्साध्यव्यापक-साधनाव्या- पकधग्मनिषेधो न, धुमादौ प्रक्ततसाध्यव्यापक-साधना- व्यापकधन्भश्च सिद्धासििभ्यां न, fatg शक्यः, यावत्- साध्यव्यापक्षे प्रमेयत्वादौ साधनाव्यापकत्वं यावत्साध- नाव्यापक् च घटत्वादो साध्यव्यापकत्वं निषिध्यत इति चेन्न, व्यधिकरगत्वात् |
~ ~~ ममी ~ eT ~~~ क
चिन्तामणि-टौधितिः | उपाधिपदस्य साध्यसमव्याप्रवचनतया आत्मा- श्रयप्रसङ्ादाह, साध्यव्यापकेति । व्यापकत्वं व्यात्ति-
७१
५६२ अनुमानगादाधयां
निरूपकत्वमात्साश्रयादिग्रस्तमत्ाह, ‘aafaeta | यचोपाधिरव्याप्यहत्तिनानाव्यक्किकोवा तवापि are दत्तिरखशडश्चान्ततसदद्धिच्रत्वप्रकार कग्रमाविषयत्वाभा- वाद्र्वास्ि, यदि च तस्यापि बिशेषणान्तरविशिष्टस्य दित्वादयर्बाच्छत्रस्य वा तवाभावसन्भवस्तदा साध्यस- माना धिकरणाव्यन्ताभावप्रतियो गितानवच्छंदकौभूत- साधनसमानाधिकरणाल्यन्ताभावप्रतियोगितावच्छेद क- घम्मवत्ं दलदयार्थी बोध्यः | अनवस्याच्निरसित॒माह, प्रतियोगित्वसिति, "सहेति, एकदेश-कालावच्छदेः नेति guild, तैन नाव्याप्यहत्तेरभावस्य प्रागमावादेश् प्रतियोगितायामव्यापिः। अन्योन्येति, अव समवायाः दिसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकाभाववति महानसादौ संयोगादिना वद्कारेढत्तय न सम्बन्धेनाभावः तहति तेनादत्तिवक्तव्या इत्यञ्च तेन सम्बस्धेनासम्बडत्वोक्तौ नायं दोषः, अन्योन्यामावस्य तादात्म्यसम्बन्धाव- च्छन्नप्रतियोगिताकतया तदति तेन aaa प्रति- योगिनोऽसम्बडत्वात् परन्तु समवायेन सत्ताया अभा- वस्य प्रतियोगितायामव्यािः तइति समवायेन eat प्रसिदेः, तादृशखसम्बन्धाधिकरणा तरसि तत्कत्वाभिधाने
व्यात्धिवादः। ५६
च व्यधिकरणसम्बन्धावच्छिन्नाभावप्रतियोगितायाम- व्या्चिः, सिदान्तलन्न णवच्यमाणरोत्या च खण्डशः प्रसहा तव्यरिहारोऽपौति Gaq । “अभावविरहा- त्त्वमिति,नचान्योन्याभावप्रतियोगि-तचचावकच्छद कयो- रप्रसक्तातिप्रसक्तौ प्रक्तोपयोगिप्रतियोगितामावस्य aaa q लन्नगऽव्यन्तपदबेयथ्यं सर्व्वत निलयस्य निल्यसाधारणरूपावच्छिन्रस्य वा उपाधितासम्भवात् saa ठु मेदप्रतियोगितावारणाय संसर्गाभावपरतया तस्य साधेकत्वादिति वाच्यम् | विरदपरदस्य anata प्रतिवनकन्ञानविषयाधकत्वात् । प्रतिवक्नाति डि array प्रतियोगिन्नानमन्योन्याभाववृद्धिं, प्रति- बन्धकत्वञ्च चैक कालावक्छंटेन एक तावत्तमानत्वं अभा- वपदस्य च खाभावपरत्वात् । वस्तुतस्वेक सस्बन्धाव- च्छिन्नायास्तत्छमानाधिकरणामावप्रतियोगिताया अन- वच्छदटकमपि भवदेव सम्बन्धान्तरावच्छिन्नायाः तस्या- अवच्छट्कम् AA यत्छम्बन्धावष्छित्रायाः साध्यसमा- नाधिकरणाभावप्रतियोगिताया अनवच्छेदकं तत्सम्ब- न्धावच्छिन्नाया एव साघनसमानाधिकरणाभावप्रति- योगिताया अवच्छद कं तदाच्यम्, तथाच संसर्गाभावलः
५९४ श्रनुमानगादाध्यां
मनुपादेवमव, 'वाशब्दीऽवासरससूचनाय, स च व्यधि-
करगसम्बन्धेन सव्व॑स्य प्रतियोगिनस्ताट शभरमे माना- भावात् खाभावसम्बलित्वस्य सखाभावन्ञानविषयत्वस्य वा लघो; सव्वेव सम्भवित्वात् खाभावैत्याटौ षष्ठां प्रतियोगितायाः प्रेशात् da खरूपसम्बन्धस्येव शरणौ- कररीयतया तस्यै वाबग्यकत्वेन तथात्वीविल्याच्च । अभावत्व-प्रतिवनखकत्वयोः प्रतियोगिताघटितत्वात् तथाविधव्यवहारगोचरस्यापि विना प्रतियोगितां निव्व॑क्तमशक्यत्वाच् |
et ra
गादाघधरो faafa: |
श्रात्माखयेति, साष्यसमनव्याप्तत्वचटकसाध्यनिरूपितोपाधिनि- ्टव्याप्तरप्यनोपाधिकत्वरूपतया अनौपाधिकत्वश्रोरे अ्रनौपाधिक- त्वनिवेशादिति भावः | यद्यप्यनौपाधिकत्वरूपव्यापेः प्रकतसाधन- घटिततया साधनभेदेन fe aaa: तथाच साध्यसमव्याप्तौ उपाधिनिष्ठव्याप्तेः प्रकतसाधननिष्ठव्यासिभिनत्रत्वात् नात्ागखरथयाव- aim: | तथापि सिद्धासिद्िव्याघातपरोह्ाराय साध्यसमव्यापतस्य व्यभिचारित्रसम्बन्धावच्छित्राभाव एव विवक्तणोयः तथाच waa- साधनाप्रवेशात् साधनमेटेन a व्यािभेद इत्यभिप्रायेणेदम्। श्रात्ाश्रवादौति, यावत्साध्यव्यापकव्यापकत्वरूपानौपाधिकत्वे यावत्साध्यव्यापकान्तगेतं सध्यमपोति व्यािनिरूपकत्वं यदि
~ =
व्याप्चिवादः | ५६५
व्यापकत्वं तदा सखनिष्टव्यािनिरूपकप्रल्लतसाध्यकत्वघटितं alz- शानौपाधिकलतवं प्रक्लतव्याप्धिघरितमिव्यामाखयः, यदि च याव- कसाधनाव्यापकाव्यापकसाध्यसामानाधिकरखयमनौपाधिकत्वं तदा प्रकतसाध्यातिरिक्ते साधनाव्यापकत्वं ग्होत्वापि घटादौ तदव्याप- कत्वग्रहसम्भवेन प्रकतसाधननिष्ठप्रक्षतसाध्यव्यािग्रहस्यानौपाधि- waa? नापेचेति नात्ाखयः त्रपि तु अ्रनवस्येबेत्यभिप्रायेणादि- पदम् । ननु साध्यवव्रि्ाभावाप्रतियोगित्घटितोपाधिलक्तणस्य एतद्रूपवान् सच्वादिव्यादिखलोये तत्संयोगाद्युपाधावव्या्धिः तेषा- मव्याप्यहवत्तितया साध्यवति तदभावपच्वात् एवं नानाव्यक्तिकारद्र न्धनाद्युपाधावपि तत्तदयक्तिलादयवच्छिन्राभावगप्रतियोगित्वमादाया- afaftaingt व्या्िलक्तणघटक निरक्तोपाधित्वस्य सकलोपा- धिसाधारणविरदेऽपि aaa व्यभिचारिणि किञ्िदुपाधिसाधा- रश्येनेव anfaaay नातिप्रसङ्गः इति azanfaa दोषायेति परिहरति, धयत्रोपाधिरिति, ‘agfsafa ्रव्याप्यह्ठत्तिनानाव्यक्ति- कतत्तद्पाधिम्वित्रेव्यधेः, तदच्छप्रकारकप्रमाविषयत्वस्य विषयभे- टेन भित्रतया नाखर्डत्वसम्भवः इति agtfad, संयोगाय॒पाध्य- भावप्रमाविषयत्वं केवलान्वयोति तदटभावाप्रसिदिरतस्तदत्यन्ताभा- वमुपेच् तदह दानु सरणं, तहद्धटाभावस्य प्रतियो गितावच्छेद कातक- तया स एव दोष इति प्रमाविषयलानुधावनं, साध्यवत्यपि तद्धेद- भ्रमविषयतासस्भवात् ज्ञानसामान्यमुपेच्छ प्रमानुधावनम्, आदि- पदाद्यभिचारनिरूपकाधिकरणमभेदादिपरि ग्रहः, ‘afe’ निस्क्तो- पाधिलाशय दति शेषः, aaa तावतेव aa नानोपाधिकत्वमिति
५६५ अनुमानगादाधय्य।
९
भावः। ननु ताटृशाखर्डोपाष्रेरपि किञचिदश-कालत्तिल विभि- ce दिताद्यवच्छिनत्रस्य वाभावः साध्यवति aaa इति तस्या- प्युपाधिल्वं न घटते यदि चाप्रतियोगिपदं प्रियो गितानवच्छद- कावच्च्छिन्रपरं तदा सदतौ साधनाव्यापकस्य घटाटेदरव्यत-प्रमेय- लादिना साध्यव्यापकत्वमादाथानौपाधिकलव्याघात इत्यत श्राह, यदि चेति, कैचिदहिशिषटटाभावस्य विशेष्य विगशेषणसम्बन्धप्रति- योगिकत्वमेव सीकुव्यैन्ति दित्वायचच्छित्राभावच्र नाङ्गोकुव्वन्ति, अतएव मखिक्रारेषापि तादृशाभावानभ्यपगमादिति सिदान्तग्रन्ध
वच्यते अतो यदि सम्भव इत्यक्त, 'दलदयायं इति. तथाच aga
Gzafeat साधनाव्यापरकस्य प्रमेयतलादिना साध्यव्यापकत्वेऽपि साध्यव्यापकतावच्छदकस्य साघनव्यापकतानवच्छदकत्वासम्भवान्र निरक्तधम्यवत्तभिति न सोपाधितापत्तिरिति भावः। अव्र
सम्बन्धादिदिवक्ता खयमूह्या | सद्ानवस्याननियमलक्तणएविरोधि-
तायाः प्रतियोगिताखरूपताखण्डनस्य प्रसतानुपयोगिवश्ङ्ा-
वयुदासा्थं तप्मयोजनं दगयति, श्रनवसामिति (सहानवखान-
नियम इति घटकस्य नियमस्य व्यात्चिरूपतया अ्रनौपाधिकत्व-
घटकोपाधिशरोरनिविष्टप्रतियोगितायाम् अनोपाधिकलत्वान्तरस्य प्रवेगः तहटकप्रतियोगितान्तरे वा श्रनौपाधिकत्वान्तरमस्त्येवे- त्येवं mau व्यास्चिज्ञानविषयानवस्थामिव्यथेः। यद्यपि सहा- नवस्याननियमस्तदधिकरणसामान्याठत्तितं aq तदधिकरण- छ ्तितलावच्छिन्राभावरूपं न aifaafsafafa नानवखा-
वसरः। न च तदभावव्याप्यत्ररूपसदहानवखाननियमपदाधाभि-
ति 07 1
व्यासिवाद! । ५६७
प्रायेषणानवस्थाप्रदशनमिति वाच्यम्। एवं waa सत्ताभाव- वत्समवेतत्वाप्रसिडया समवायेन सत्ताभावप्रतियोगितायाम- व्यािप्रदभेनस्यासङ्गत्यापत्तेः। तथापि तदधिकरणाहत्तिलं यथा- युतम्) यदि च सदानवस्ान नियमपदाथेः तदा विशिष्ट सत्तादययभावप्रतियो गिलासंग्रहः विशिष्टस्यानतिरेकेख aa विश््ि- भावाधिकरणादहत्तित्रस्य <eauarq इति यदभाववविष्टाधि- करणतासामान्ये यदम््ावच्छिन्ननिरूपितत्वाभावस्तदच्वमेव विव- aug घटाभावादिमन्िष्ठान्यरोयाधिकरण्तामादाय पटादि- निरूपितत्वस्याभावसत््वाद तिप्रसङ्गस्य वारणाय सामान्यपदम्। तदथेख व्यापिरेषेत्यभिप्रायेण sé, तादटृशाधिकरणतायां प्रतियोगि तावच्छदकमसम्बन्धावच्छ्न्रित्निवेशस्यावश्यकतया अग्रे aufafs- प्रदश्रनसङ्गतिः कपिसंयोगारेस्तदभावाधिकरणे भित्रदेशावच्छटेन घटाटेश्च खध्वं्षप्रागभावाधिकरणे दरव्यभित्रकालावच्छ्टेन ह्या ्रव्यासिमाश्ड्भय पूरयति, (एकेति तथाच एकदटेणावच्छछित्रं सटेक- कालावच्छिननं यटेकाधिकरणावस्धानं तदभाव इत्यथैः । टेश-काला- वच््छित्रत्वयोरनुगतरूपेण निवेशस्तु न युक्तः कपिसंयोगादि-तद- त्यन्ताभावयोरेक कालावच्छटेन संयोग तब््रागभावायोश्चंकटेणाद्यव- च्छटेन एकाधिकरणघ्रत्तितया तदोषतादवख्यात् (१) | agua टेश-काला वच््छिन्रमित्यादेरभावावच्छदक टे गावच््छित्रं तदवच्छेद्- क कालावच्छिन्रं यत्तदधिकरणनिष्ठमधिकरणत्वं ` तदनिरूपकत्वं
तत्सामान्ये यत्रिरूपितल्वाभावस्तच्चं वा अर्थो न awafa za-
——
(१) अव्याप्चिताद्वस्थ्याटिति ute |
yet श्रनुमानगादाधय्यां
निष्ठकपिसंयो गावच्छदकशाखयामपि ताटणसंयोगानुत्पाददशयां तत्र॒ तदभावावच्छेदकत्वात् ताटशसंयोगावच्छेटककालस्यापि मूलावच्छेदेन तदभावहत्तौ तथात्रादव्यापरद्व्वारत्वात्, तथापि शाखावच्छटेन कपिसंयोगादिसत्वदटशायामपि इदानों शखायां aat a कपिसंयोगोति प्रतोत्यापत्तिवारषणय (१) तादशप्रतोत्या कालविशेषावच्ित्रस्येव देशस्यावच्छदकत्वमवगाह्यते इति MAINT तादशटेश-कालायोचक्षऽभावव्त्तौ एथगवच्छेदकत्व- सम्भवेऽपि तत्कवालावच्छिन्रतदेगस्यानवच्छदकत्ात्रातिप्रसङ्ः | तथाच यत्कालावच्छिन्रयदेशस्याभावतत्ताववच्छछद कत्वं तत्काला- बच्छित्र-तदेगावच्छित्रत्वमेकटेग-कालावच्छ्टेनेत्यथे इति न दोषः, कालपदं क्षणपरं, तेन॒ दिवसादयात्मकस्थुनकालावच्छिन्र- Wie; संयोग तदभावावकच्छेद कत्वऽपि न afa:) टेशपदमव- च्छेदकदेशान्तरानवच्चछित्रदेशपरं तेन विभिन्नभागावच्छित्रस्यला- वयवस्य प्रतियोगि-तदभावीभयावच्छदकत्वसम्मरवेऽपि न afa: | श्रयेवमपि व्याप्य्तत्तरवच्छदकानभ्युपगमादवटत्वायभावप्रतियोगि- MUTE, तदवच्छदकस्येवाप्रसिडः | न चैकटेश-कालावच्छटेनेत्य- स्यानवच्छिन्रत्विग्रषणतात्पग्यात्र दोष दति वाच्यम् । संयोगा- दयभावस्यानवच्छिन्नाधिकरण्तावति गुणादौ संयोगादटेरचया संग्रोगादयभावस्य प्रलतियोगिल्संग्रहेऽपि संयोगाटेरनवच्छित्राधिक- रणत्वाप्रसिडया तत्रतियोगित्लासंग्रहात्। न चाभावाधिकरणतायां
(३) अखावच्छेटेन संयोगसन्वद् थायाम् cet aa eal a कपिसयोगोति प्तोत्यापर्तिवारच्ार्येति ate |
a
व्यािवादः | ५६८
न तदिशेषणम् अपितु यदहतरिष्ठाधिकरणतायामेकेति (१) नायं दोष इति वायम् । एवप्मपि संयोगादेः खरमानाधिकररगगना- व्यभावप्रतियोभित्वापत्तर्दव्धारत्वात् |
यत्तु व्याप्यउत्तेरवच्छदकानभ्युपगमे यदधिकरणनिष्टाभावा- धिकरणतायां ययत्क्षणावच्छिन्ियदेशानवच्छवयतवं तत् चणाव- च्च्छित्रतदेशणानवच्छिन्नतदटधिकरएनिहाधिकरण्त्वानिरूपकलवे सति यदधिकरणनिष्टठस्राधिकरणतायां यद्यत् णाव च्छिन्नयद् यर् शानव- fad तत्चणावच्छिन्रतर्शनवच्छछिद्रतदधिकरणनिष्टाधिकर- णत्वानिरूपकतदभावकलत्वस्य विवन्नणोयलात् व्याप्यदच्यभावप्रति- यो गिन्यपि तस्यान्नतल्लात् । तथाहि पटादौ घटलत्ाद्यभावाधिक- रणता यदेश-कालानवच्छिन्रा तदनवच्छिन्रा व्याप्यह्रत्तिवट- त्वादयधिकरणणताप्रसिदया तदटनिरूपकत्वादनवरच्छछिन्नस्वाधिकरण- तावद्टादिनिष्ठतादृश्पटल्वाभावाधिकरणत्वनिरूपकघयटल्ादययभाव- कत्वाच घटादेः सखाभावप्रतियोगित्रनिव्वाहः, घटत्वादेव्यीप्यत्ि- सखसमानाधिकरणसंयोगाटिप्रतियोगितावारणाध सत्यन्तं, संयोगा- टेगंगनादययभावप्रतियोगित्ववारणाय विरशेष्यदर्, विभिब्रचणाव- च्छिव्रस्य संयोगादि विशेषावच्छट्काग्राटेस्छदटभावाधिकरएताव- च्छदकत्वादक्ादिनिष्टतदभावाधिकरणताया न श्रग्राद्यनवच्छद्यत्वं faq प्रतियोगम्यनधिकरण्घटाद्यवयवानवच््ेव्यत्वमेव तदनव- च्छत्रा च वत्तनिष्ठसंयोगविशेबाधिकरणतापौति तताव्या्िरतः त्त णत्वनिवेयः, afaan च यत्चणावच्छन्रस्य gare: प्रतियोग्य-
त
(१) afefaerfuacaatatfata are |
OR
Yoo श्रलुमानगादाधयां
वच्छछेद् कत्वं तत्क्षणा वच्छित्रतदनवच्छेदयत्वमभावाधिकरणतायां तादृशतदनवच्छेदयत्वञ्च न प्रतियोग्यधिकरणतायासिति तथा- विघाधिकरणत्वान्तरानिरूपकत्वं प्रतियो गिन्यन्नतमेवेति नाव्यास्ति- रिति, तदपि न, मूनाग्रादिरूपविभित्रावच्छेटेन मध्यभागादि- रूपैकावच्छेदेन च marl वत्तमानयोः संयोगयोरेकस्यापराभाव- प्रतियो गिल्वापत्तेः एकसंयोगाभावाधिकरणतायास्तादटशमव्यमा- गाद्यनवच्छित्रतात् ्रपरसंयोगाधिकरणतायास्तद नवच्छिन्नत्वना- परसंयोगस्य तदनवच्छिन्राधिकरणतान्तराप्रतियोगित्वात् सत्यन्त- दलसच्वात् तत्संयो गावच्छटकापरादिभागस्यापरसंयोगाभावाधि- करणतावच्छेदकत्वेन विरेष्यदलसत्वात् |
सैवं याटशयाटशवच्छेद कानवच्छछित्रत्वावच्छिन्नतलोभयाभाववदट्- afas यदटभावापिकरणत्वं तत्िष्ठं यत्ता शाव च्छेद कानवच्छित्रता- वच््छित्रत्लोभयाभाववदधिकरणत्वं तदनिरूपकत्वववद्तया साम- च्ञस्यात् | गगनादेः खाभावाभावत्वं नोपेयते इति खाभावनिष्ट- तब्रतियोगिललासंग्रहो न दोषाय। अन्योन्याभावप्रतियोगिनि मूलो- पद िताव्याधिसुदरति, रेति, "वङ्ग गादेवत्तेरिति, सम्बन्ध विशेष- aaa अभावाधिकरणवत्ित्वसामान्याभावनिवेश्च चअव्यासि- रत इति शेषः । येन सम्बन्धनाभाव इति यः सम्बन्धो यद्भाव- प्रतियोगितावच्छेदकतयाभिमतः इत्ययः, एवमन्योन्याभाववति प्रतियो गिनस्तादात्मवाभावेऽपि तेन सम्बन्धन ठचयप्रसिद्धया aa तेन सम्बन्धेन acfuawuafad दुघेटमत आदह, "तेन सम्बन्धेना- सम्बदत्वोक्ताविति। खयं दूषणान्तरमाह, परच्त्िति, तदति सामा-
~~
vO ey =
व्यािवादः | YOR
ज्यादाविति शेष; | (समवायेन aay प्रतियोगितावच्छेदकौ भूत- समवायेन खसम्बडत्वस्य, ‘aenfaatena प्रतियो गितावच्छेद्- कसम्वन्धन स्वसम्बदं यदधिकरणं तददत्तितदभावकत्वाभिघाने चेत्यथे;, तथा सति सत्तासमवाय्यघत्तितवस्य तदभावे सत्वेन उक्ता- व्या्धिपरोहारासम्वादिति भावः | व्यधिकरणसम्बन्धेति व्यधि- करणसम्बन्धेन संयोगादिना गुखाद्यभावप्रतियीगितायां aa सम्ब- aa गुणादिसम्बदाधिकरणाप्रसिदया अव्यािरित्यथंः। इदसुप- लक्षणं, प्रतियोगितावच्च्छेदकसम्बन्धेन प्रतियोगिमत्यपि काले कालिकादिसम्बन्धेनाभावस्य दद्या अनुयोगिताविरेषरूपाभाव- त्वावच्छद क सम्नन्धनाव्रत्तिरवग्यं वाचया तथाच सखरूपविशेष- सम्बन्धेन सत्तादयभावस्य यः सत्तादिरूपोऽभावस्तम्रतियो गिता- संग्रहोऽपि द्रष्टव्यः सत्ताद्यभावसम्बन्धाधिकरण्सामान्यादो सम- वायादिरूपताटशसम्बन्धेन वरत्तेर प्रसिद्धेः | "वच्यमाणरोत्येति याट- णसम्बन्धसामान्ये एकटेश-कालावच्छित्रियदभावाधिकरणानुयोगि- कत्वस्य यद्रूपविशिष्टप्रतियोगिकल्रस्य च द्ायोव्यतिरेकस्तदरूप- ad तादृश सम्बन्धेन तदभावप्रतियोगित्वमितिरौव्येल्यथः। aq व्याप्य उत्तेरवच्छटकानुपगमे देग-कःलावच्छिन्नाभावाधिकरण- त्वाप्रसिद्धया तदवटितीभयाभावस्याप्रसिद्धरिति वाचयम्। एक- टेण-कालावच्छछिन्नाभावाधिकरणानुयोगिकत्वखले यदृ यदधि- करणनिछाभावाधिकरणतायां यद्यद्णशए-कालानव च्च्छिन्रत्वावच््छि- त्रत्वोभयाभावस्तत् तत्तटे ग-कालानव च्छत्रत्वावच्छिन्रतल्लोभय- भावस्तत्तदधिकरणणनुयोगिकत्वदयं निवेश्य aczanfaaifa-
yor अनुमानमादाघयौं
aa तचितयल्वा वच्छिन्नाभावनिवेशेन सामच्स्यात्(१) । न चेव मपि समवायैक्वमप्ं समवायेन द्रव्यत्दाचभावप्रतियोगित्वासं- ग्रहः प्रतियोगितातच्छेदकमस्वन्धावच्छिन्र(धिकरणताधभ्मिको- भवयाभावविवचया अधिकरणमेटेन भेदं व्यवस्थाप्य तत्संग्रहे चान्योन्याभावप्रतियोजिन्यव्यात्तिः तादातमसम्बन्धेनाधिकरणताया- प्रसिद्धेः सम्बन्धिताः च सम्बन्ध पवेति तडश्चिकोभमवाभावविवन्चे पूर्वोक्तदोष एषेति वाच्यम् । प्रतियोगितावच्छट्कसम्बेन्ध- निरूपितानुयोभिताघस्मिकस्य यद्मतियोगिकल्वविश््टिसम्बन्धप्रति- यो गित्व-निर्क्तयदभावाधिकरण््ठत्तिलभयामावस्य faqaat स- मवाैक्यमतेऽतिप्रसद्धवारणाय द्रव्यादिनिडद्रव्यत्रादिप्रतियोगिक- त्वविशिष्टसमवायप्रतियोगिकत्वविवक्लयानुयोगितात गुणादिनि- छतदनुवोगिताभेदस्यावश्याभ्युपेवत्वेन प्रतौ कारसम्भवात् अधिकम aaa: | अहत्तिगगनादटे स्तदभावनिष्ठं प्रतियोगित्वं नोपेयत एव तत्समौ कारे च यस्य येन सम्बन्धनाधिकरणे यस्य येन सम्बन्धेनाव- च्छित्राएकावच्छेदकावच्छिन्नावा afa: तदुभयाहत्तिः aa haat wa: सखभिन्रत्वे सति तद्न्धवच्वमेव तत्सम्बन्धावच्छिन्नर खनिष्ठानु- योगितानिरूपकं तत्सभ्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगित्वसिति विवक्षणीयं aTEMAaNA घट-तदभावान्यतरलादिकमेव | अद्रत्तिदयस्य परस्म- र प्रतियोगित्ववारणाय afaafasaa ual विशेषणीयः | एव-
मपि गोलादेरष्वत्वादिप्रतियोगिताप्रसङ्गवद्वटत्ादौ दरव्यत्वादय-
भावप्रनियो गित्वग्रमङ्ताद्वश््यमेव खाभावविरोषित्वनिव शे aa-
(+) न चेत्यादिः सामञ्चस्यादित्यन्तः पाठः फकस्मिञ्चिट्।टश पुस्तके नास्ि।
क श
व्याप्षिषादः। ५७३
समाणमत इव सखाभावेत्यत्र षष्ठयथप्रतियोगितानिषेशेनामाशय एव विरोधिताघरकोभवयाभावादावपि प्रतियोगिल्वान्तरप्रवेगादटनवस्था चेत्यपि बोध्यम् । (तत्वावच्छेदकेति प्रतियोगितावच्छदकेत्य्थः, 'अप्रमक्तयतिप्रसक्तो इति, घटाद्न्योन्याभावाभावस्य तव्रतियोगि- तावच्छटकघटत्वादिमातरूपलात् इति भावः। ननु नेदं प्रति- योगितापदसुख्याथनिवचनं किन्तु व्या्निलक्णप्रविष्टोपाधिल. घट कव्यापकलतानिविष्टप्रतियोगितास्वरूपनिरूपणमेव ताटणप्रति- योगितायाः भेदप्रतियोगिसाधारणविरहेऽपि न afa: तावतापि व्याञ्चिलक्षणस्य निदोषत्वादित्यत are, 'प्रक्षतो पयो मौ ति, ्रत्यन्त- पदवैयच्यमिति, धूमवान् वद्केरित्यादौ अ्रयोगोलकान्यत्वादिरूपस्य उपाधेः साध्यवन्रिष्ठभदप्रतियोगितया व्यापकलत्वानुपपत्तिरिति तदारणायेवात्यन्तपदटोपादानं, यदि चाभावाभावत्ररूपमन्योन्या- भावप्रतियो गिव्याव्रत्तं प्रतियोगित्वमुपाधित्रघटकव्यापकताशसैरे निवेष्यते तदा साध्यवत्रिष्टोपाधिभदमादाय दोषस्यानवकाशा- त्देयण्यमिति भावः । ननु साध्यवनत्रिष्ठध्वंस-प्रागभावप्रतियो गिन- श्राद्रन्धनादेरुपाधितानिव्वाहायात्यन्ताभावपदोपादानं तस्यापि तद्ष्वंस-प्रागभावरूपत्वादित्यत आदह, सव्वेतेति, व्यभिचारिणोति शेषः । ‘fame’ व्यभिचारनिरूपकाधिकरणभेदादेः, दि- लावच्छित्राभावप्रतियोगितामादायापम्भववाररणथं प्रतियोगि- तानवच््छेदकरूप्रावच्छिन्रत्वविवक्षाया आ्वश्यकत्वन ओआर्दरन्ध- नादेरपि ष्वंसादिप्रलियोगितानवच्छद्कार्टरन्धनायोमेलकमेदान्य-
तरल्वादिना आद्रन्धनादेरव्युपाधित्वतम्भव द्रत्याशयेनाह, ‘faa-
५७४ भ्रनुमानगादाघ्ययां
साधारणेति,नचध्वंसःप्रागभावादौनां सामान्यधर्म न प्रतियोगि- तावच्छदक दति खाध्यवन्निष्ठध्वंस-प्रागभावादिरूपाभावप्रतियोगि- तलावच्छछेटकं नाद्रन्धनत्वमिति निव्यस्ाघारणरूपपय्यन्तानुसरणशम- फनलमिति aaa सखसमानाधिकरणारटन्धनासमानकालोन- तस्मागभावानां ताटश्त्तप्रागभावासमानकालोनतहुंसानामादरन्- नत्वस्येव प्रतियोगितावच्छदकत्वात् अन्यथा ध्वंस-प्रागभावयोर- त्यन्ताभावविरोधित्वमते तादृशष्वंस प्रागभावाधिकरणे श्रतेदानो- मादनं नास्तोल्यादिप्रतौल्यनुपपत्तेः । वम्तुतसु wana वङ्करित्यादौ इन्धनादिव्यक्तीनां नोपाधिता सम्भवति एतदार्देनधन- aie: साध्यवन्रिष्ठष्वंसादिप्रतियोगितावच्छेदकत्वादित्यागङ्गायां “नित्यस्येत्यनेन तद्दयक्तौनां व्यासिलच्णाप्र देशेऽपि न चतिररिल्यक्ता तादहटगोपाधौनामपि व्यापकरूपेणोनाधितय् व्याभिलच्खप्रवेश- एषेति "निल्यसाघारणरूपावच्छिन्नस्य चेत्यनेनाभिदहितं, नित्य- साधारणयञ्चात् तदगनिष्टध्वंसाद्यप्रतियोगिसाधारखयाथकं, तेना- दरेन्घनल्वादेरपि सुग्रहात्र नयनेति way । "उपाधित्वसम्भरवादिति, तया चार्दन्यनलाववच्छिन्नस्य प्रकतोपाधित्वानुपपत्तावपि न aifaaaufanag इति भावः| (इतरथा भेदप्रतियोगिता- साघारणरूपावच्छिन्रप्रतियोगिताया लक्षणघटकत्वे, भेदप्रति- योगितेति अयोगोलकमेदादिमेदप्रतियोगितेत्व्धः । अधायो- गयेदकमेदादेः साध्यवत्रि्ठमेदप्रतियोगितया अ्रनुपाधित्वेऽपि अयोगोलकभेद-घूमवदन्यतरत्वादययवच्छिन्रस्य उपाधितासम्भवा- दप्रासिलच्णानतिप्रसङ्गो निन्वादति, नदि तादशान्यतरत्वाव च्छत्र
व्याविवाद्ः | ५७य्
धृखादिमति तदवच्छत्रभेदो awd येन मेदप्रतियोगितामादाय तदवच््छिन्रस्योपाधत्वं व्याहन्येत | न च इदं जन्यं प्रथिवोत्वादि- त्यादौ परमाणशमेदारेजन्यनिष्ठमट प्रतियोगित्वेन साध्याव्यापकतया जन्य-परमाणमेटान्यतरलवच्छत्रिस्य परमाणुसाधारणत्वेन (१) साधनव्यापकतयोपाधित्वं न सम्भवतोति तत्रानौपाधिकत्ववारक- तया अत्यन्तपद साथेक्यमिति वाचम् | साधनाव्यापकतायामप्यल्य- न्ताभावनिवेशस्य निष्प्रयोजनकतया तादणन्यतरत्वावच्छित्रस्य परमाखुभिन्नरलाद्यवच्छिन्रस्य च साधनवत्परमाणुनिष्टठभदप्रति- योगितया साघनाव्यापकतयोपाध्िलसम्वात् |
यत्त॒ घटाभावभित्रं भमेयल्वादिलयादौ घटाभावभिन्रताद्यव- च्छित्रस्यापि साध्यवन्निष्टघरटादयभाव्रसखरूपघटाद्यभावनिष्ठस्वभेद- प्रतियोगितया साध्यव्यापकत्वासम्भदेनानोपाधिकत्वापच्या तद्दारक- तया अत्यन्तपद साधकं तत्पददटाने घटाभावभित्रारेः अव्यन्ता- भावत्वनिरूपकप्रतियोगिल्घरितसाघनाव्यापकत्वविरहेण अनु- पाधित्वेऽपि चटाभावमदादेरेवोपाधिलसम्भवादिति तत्र। घटा- भावभेदाल्यन्ताभावस्यापि घटाभावमाचद्रत्तित्विन तुल्ययुक्तया घटाभावरूपतया अव्यन्तपद दानेऽपि तच्रोपाधिसौलभ्याभावात् | न॒ चात्यन्तपदोपादानादत्यन्ताभावल्वनिरूपकप्रतियोगिल्ललाभा- दुक्तख्यले घटाभावभिन्रस्य घटाभावात्कखभदोयभेदत्वनिरू- पकप्रतियोगित्वसच्वेऽपि अत्यन्ताभावलनिरूपकप्रतियो गिलवि-
[11111111 पा 1
(१) swe घटाटिध्वंख्य परमाणो gala उक्रान्यतरत्वावच्छच्नसख पर- माणसाधारण्यम् |
५७६ अनुमानगादाघय्वा
रहादुपाधित्वं सम्भवत्येवेति ara. घटाभावभिन्रं पटला- दित्यादादुल्लक्रसेण साध्यव्यापकस्य घटाभावभिन्नस्य साधन- समानाधिकरण्वटाभावरूपस्वभेदप्रतियोगितया उपाधितापच्या साधनाव्यापकत्दनलेऽपि अत्यन्ताभावत्वनिरूपकप्रतियोगित्वनि- वेशनस्यावयकत्वेन प्रमेयत्वादिसाघनाव्यापकतया तस्योपाधित्व- सम्भवात्, विवक्षान्तरेष घटाभावभित्रभदस्य घट!भावत्व्ररूपतया तस्य साध्यासमानाधिकरणत्वान्नोपाधिव्वद्ानिरिति aia: | घटा- भावभेदस्य उपाधित्वोपपादाने घटाभावभिन्नस्यापि तदुपपादान- सम्भरवेनात्यन्तपद वय्व्यस्यावश्यकत्वादिति चत्र | अ्खर्डनित्यायो गो- लकभेदादिरूपोपाधरः साध्यवति कयिदपि नाल्यन्ताभावः fafa- टाभावस्य विशेष्य-विगशेषगसम्बन्धप्रतियोगिताकलमतावलस्वनात् हौ नस्त इत्यादिप्रतोतेथ परम्परासम्बन्धेन दित्वादयभाव एव विषय- इति मताययणाच | व्यासज्यदत्तिघम्भानवच्छिन्रत्वं वा प्रतियोगि- तायां विशेषणं देयं, लथाचाप्रतियो गित्वगभंमेव व्यापकत्वं वाच्यम् नतु प्रतियोगितानवच्छेद्कावच्छछिन्रत्वरूपं,ग्रन्यक्लतापि ‘afe चे- त्यनेनानवच्छदकार्वच्छिन्रत्वनिवेरे प्रागनिभरो दशितः | wagr- योगोलकभेद-साध्यवदन्यनरत्वावच्छिन्नस्योपाधिलं(१) दुरुपपादमेव साध्यवतः साध्यवत्रिष्टात्यन्ताभावप्रतियोगितात्, अयोगोन्तक- aaa ताहगमेदप्रतियोगित्वादत्यन्तपदसाथक्यात् । नन्वेवमपि नित्यसंसगाभावत्वरूपात्यन्ताभावत्वघरटकष्वेप्ताटिवाधकनित्यतांश- स्यानतिप्र्याजनकलत्वसेवेव्याग्ड्गयां नित्यत्वांशे न निवेश्यत एव
(१) अयोगोलकभिन्नत्वाबरच्छिद्नस्योपाधित्तमिति are |
हि ° Markandeya Purana, Fase. 5-7 @ /10/ each wa os Rs.
*Mimainsa Darcana, Fasc. 10-19 @ /10/ each ००५ = on ¥Nyayavartika, Fasc. 1--6 @ /10/ each =. - * ee Ee : *Nirukta,. Vol. [ ४. fase. 1-8 @ /10/ each ae ध
*Nitisara, 1785८. 3-5 @ /10/ each wee ore Nityacarapaddhatib, Fase. 1--7 @ /10/ each ae ५ Nityacarapradipah Vol Fase. 1--8; Vol. II, Fase. 1-3. @ /10/ eaeh_ ... Nyayabindutika, Fase. 1 @ /10/ each ae “Nyaya Kusumaijali Prakarana Vol. J, Fase. 2--6 ; Vol. 11, Fasc.
1--3 @ /10/ each : oa Nyayasarah > न ००७ ee ००* Padumawati, Fasc. 1--5 @ 2/ ध eas Me *Parigigta Parva, Fase. 3--5 @ /10/ each ave “a Prakrita-Paingalam, Fasc. 1--7 @ /10/ each res one Prithiviraj Rasa. Part Jf, Fase. 1--5 @ /10/ each . ioe
Ditto (Mnglish) Part IT, Fase. 1 @ 1/-
Prakrta Laksanam 15७. 1 @ 1/8/each ... — Paragara Smrti, Vol. 1, Fase. 1--8; Vol. IT, Fasc. 1--6; Vol IIT,
Fase. 1--6 @ /10/ each र, स Paracara, Institutes of (English) @ 1/- each Pariksamukha Sutram a 9 Prabandhacintamani (English) Fasc. 1 --3 @ 1/4/ each es व Rasarnavam, Fasc. 1-3 हु = Saddarsana-Samuccaya, Fase. 1-2 @ /10/ each Samaraieca Kaha Fase. 1-3, @ /10/ Pe Sankhya Siitra Vptti, Fase. 1-4 @ /10/ each
Ditto (English) Fasc. 1-3 @ 1/- each eSankara Vijaya, Fase. 2-3 @ /10/ each Six Buddhist Nyaya Tracts - ~ न
Sraddha Kriya Kaumndi, Fase. 1-6 @ /10/ each Sragdhara Stotra ( Sanskrit and Tibetan )
Sugruta Samhita, । Eng.) Fase. 1 @ 1, - each oe aos an Suddhikaumudi, fase. i-4 @ /10/ each ... Rae ee as Sundaranandam Kavyam ae can = ध : Suryya Siddhanta fase. 1... sie a ie a Syaiuika Sastra ... oe ae aa ae
Taittreya Brahmana, Fase. 11-25 @ /10/ each Pratisakhya, Fase. 1-3 @ /10/ each
*Taitteriya Samhita, Fase. 27-45 @ /10/ each
andya Krahinana, asc. 10-19 @ /10/ each Yantra Varteka (English) Fase. 1-8 @ 1/4/ each नै Vattva Cintamani, Vol. 1, Fase. 1-9, Vol It. Fase. 1-10. Vol. 171. Fasc. 1 2
Vol. 1४. Fase. 1, Vol. ए, Fase.J--5, tart LV. Vol Tf. Fase. 1-12 @ /10/ each Tattva Cintamani Didhiti Vivriti, Fase @ /10/ each ५
Ditto rakas, fase. 1-2, @ /10/ each
Vattvarthadhigama Sutram, 17856. 1-3 @ /:0/ each ... Tirthacintamoni, fasc, 1, @ /10/ each Trikanda-Mandanain, Fasc. }-3 @ /\0/ each Tul'si Satsai, Fase. 1--5 @ /10/ each = , , *Upamita-bhava-prapaiica-katha, Fasc, 1-2, 5-13 @ /10/ each Uvasagadasa&o, (Text and E nglish) Fase, 1--6 @ 1/- each
allala Carita, Fase 1 @ /10 Varsa Kriya Kaumudi, Fase 1-..6 @ /10/ each =< “Vayu Purana, Vol. I, Fasc. 3.-6: Vol. 11. fase. b--7 @ '10! cach Vidhina Parijata, Fase. 1-8 Vol- [| Fasc. 1 @ /19/ each ;
Ditto Vol. Il, Fase. 2-4 @ 1/4/ Vivadaratnakara, Fase. 1--7 @ /10/ each : Vrhat Svayambhitt Purana, Fasc. 1--6 @ /10/ each ... *Yoga Aphorisms of Patanjali, Fasc. 3-5 @ /? 0/ each Yogasastra of Hemchandra Vol. 1, Fasc. 1-3 Vibetan Series
: + el Vol. I ( Tib. & Sans. ) A
A Lower Ladakhi version of Kesarsaga, Fa ~ Nyayabindu of Dharmakirti, Fasc ta Pee 0 aa Pag-Sam S‘hi Tif, Mase, 1--4 @ 1/- cach ५ Rtogs brjod dpag hkhri S‘if ( ‘lib. & Sans. ^ ९९६१३९2 Kalpala । Vol. I
Fasc. 1--8: Vol. IL. Fase, 1--7 @ 1/- each |
= = ee +~ 2 ९११ > @> "+ = € €७ ~> "+ @
| |
9) et + (3) OD HP = ह)
So "~~ +“ ९& +~ == +~ De {ॐ © < +~ © ¢
४० i
2
re.
^~ “~~ +> ६9 ९9 = Omen => © = @ >> ५ ~~ = "~ ~ ~
15
Sher-Phyin, Vol. I, Fase. 1-5; Vol. 17, Fase. 1-3 ; Vol. 111. Fane 1-6, @ 1/ each 14
Arabic and Persian Series AMlamgirnamah with Index, (Text: Fase. 1--13 @ /10/ each Al-Muqaddasi (14111511) Vol. 1. Fase. 1--4 @ 1/- each Akbarnimah, with Index, Fasc. 1--87 @ 1/8/ each
8 4
55
feat
homed) Nw © @ 08 CON @ + ~> = ॐ
+= (= = ed @ @ ४७ < & @ OO» & <)
++ ।- ¬ € wt mm >> ~> । ~>, 00
Mm < to
१1 ‘ ९ he other Fasciculi of these works are out of stock and complete copies cannot
be snpplied.
Ain-i-Akbari, Fase. 1-22 @ 1/8/ ९46} ... Ditto (English) Vol. 1, Fase. 1--7. Vol. 11, Fase. 1--5, Vol UT
Ditto (English) Vol. I, Fasc. 1--8 ; Vol. 11, Fase. 1-7 Vol 3 @ 1/4/ each
Arabie Bibliography, by Dr. A. Sprenger, @ /10/ *Badshahbnamah, with Index. Fasc. 1--19 @ /10/ each Conqnest of Syria, Fasc. 1-9 @ /10/ each. = Oatalogue of Arabic Books and Manuscripts, 1-2 @ 1/- each
Rs.
Catalogue of the Persian Books and Manuscripts in the Library of the x
Asiatic Society of Bengal. Fase. 1--3 @ 1/ each
Dictionary of Arabie ‘echnical Terms, and Appendix, Fasc. 1-21 @ 1/8/ each
Fa rnang-i-Rashidi, Fase. 1-14 @ 1/8/ each
Fil rist-i-Piisi. or, ‘Pasy’s list of Shy’ah Books, Fase, 1--4 @ 1/- each
Futaih-ush-Sham of Waqidi, Fase. 1--9 @ /10/ each ex Ditto of Azadi, Fase. 1--4 @ /10/ each
History of Gujarat क
Haft Asman, History of the Persian Masnawi, Fasc. 1 @ /12/ each
Hisatory of the Caliphs, (English) Fase. 1--6 @ 1/4/ each
[qalnamah-i-Jabangiri, Fase. 1--3 @ /10/ each ;
1530811. with Supplement, 51 Fase. @ 1/- each
Ma’sair-i- Alaingiri, Fase. 1--6 @ /10/ each
Maa‘asir-ul-Umara, Vol. I, Fase. 1--9,- ४ 01. II, Fase. 1--9; Vol. 1171, 1-10;
Index to Vol. I, Fasc. 10-11; Index to Vol. Il, Fase. 10-12;
Index to Vol. III, Fase. 11-12 @ /1/ each ov sie Maghazi of Wagidi, Fase. 1--5 @ /10/ each aa Marhamnu ’L Tali ’L-Mu'Dila ot
Muntakhabna-t-Pawarikh, Fasc. 1--15 @ /10/ each
Ditto ( English } Vol. I, Fase. 1--7; Vol 7५५९, 1--5 and 3 indexes; Vol. [11. Fasc 1 @ 1/ each ie Muntakhabu-i-Lubab, Fase. 1-19 @ /10/ each aust one Ditto Part 3, Fase. 1 sine ००9
Nukhbatu-l-Fikr, Fase. 1 @ /10/ =
Nizami's Khiradnaimab-i-Iskandari, Fase. 1--2 @ /12/ each ॥
Qawaninu ’s-Sayyad of Khuda Yar Khan ‘Abbasi, edited in the original Persian with English notes by Lieut. Col. 3. C. Phillott
Riyazu-s-Salatin, Fase. 1--5 @ /10/ each... `
])itto (English) Fase. 1--5 @ 1/ bec Be Tadhkira-i-khushnavisan a: on ध Tabaquat-i-Nagirt, ( English ), Fase. 1-14 @ 1/- each
Ditto Index
V4rikh-i-Firaiz Shahi of Ziyau-d-din Barni Fase. 1--7 @ /10/ each Varilch-i-Firnzshdhi, of Shams-1-Sirai Aif. Fase. 1--6 @ /i0/ each ten Ancient Arabic Poems, Fasc. 1--2 @ 1/8/ each ss ' Tuzuk-i-Jahangiri, (ing) Fase. 1 @I1/... ise ध Wis-o-Ramin, Fase. 1--5 @ /10/ each
Zaiarpamah, Vol. I, Fase. 1--9, Vol. II, Fase. 1--8 @ /10/ each
ASIATIC SOCIETY'S PUBLICATIONS. Asiatic Reskancnhes, Vols, XPEX and XX @ 10/ each
= ‰० {~
Proceepines of the Asiatic Society from 1870 ४०1904 @ /8/ per No. JounnaLof the Assiatic Society for 1870 (8), 1571 (7). 1872 (8), 1873
(8), 1874 (8), 1875 (7). 1876 (7), 1877 (8). 1878 (8), 1879 (7), 1880 (8,, 1881 (7), 1882 (6), 1883 (5), 1884 (6), 1885 (6). 1886 (8), 1887(7), 1888 (7), 1889 (10 . 1890 (11), 1891 (7). 1892 (8). 1893 (11), 1894 (8), 1895 (7), 1896 (8), 1897 (8), 1898 (8), 1899 (8), 1900 (7), 1901 (7), 1902 (9), 1903 (8), 1904(16), @ 1/8 per No. to Members and
@ 2/ per No. to Non-Members
N. B.—The fiaures enclosed in brakets give the number of Nos. in each Volume.
4. Journaland Proceedings, N. S., 1905, to date, (Nos. 1-4 of 1905 are on stock ), @ 1-8 per No. to Members and Rs, 2 per No. to Non-Meml 5. Memoirs, 1905, to date. Price varies from number to numbe
Discount of 25% to Members 6. Centenary Review of the Researches of the Socicty from 1784-1883 7, Catalogue of the Library of the Asiatic Society, Bengal, 1910, 8
Moore and ]iewitson’s Deseriptions of New Indian Lepidoptera,
Parts 1 -- 111. with 8 colonred Plates, 4to. @ 6/ each 9, Kacimiracabdamrta, Parts 1 & 11 @ 1/8/
o£
10. Persian ‘Translation of Haji Baba of Ispahan by Haji Shaikh Alnnad-i-Kirmasi, and edited with notes by Major D. C. Phillott. ...
Notices of Sanskrit Manuscripts, Fase. 1-34 @ 1/ each Nepalese Buddhist Sanskrit Uiterature, by Dr. R. 1.. Mitra
oa 0 36 `> 0 20 0 0 10 11 14 5 10 2 0 3 0 3] 8 oF 0 4 0 $ 10 2 8 1 0 0 = a 8 1 14 51 0 3 iz 35 0 3 ye 1 0 9 & 16 0 11 }4 1 A 0 10 1 8 5 0 3 a4 a 0 l 0 14 0 1 0 4 6 3 3 0 1 0 ॐ 10 10 20 ध 0 ` 8 0 18 6 ॐ 0 10 0 34 ( ? (0
N.B.—All Cheques, Money Orders, &c. must be made payable to the “Treasurer 23-2-12,
Asiatic Society,” only Booka are supplied by ५. P. P.
yd
Gangesa Tattvacintamani-didhiti- Vivre
PLEASE DO NOT REMOVE CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY